This site uses cookies.
Some of these cookies are essential to the operation of the site,
while others help to improve your experience by providing insights into how the site is being used.
For more information, please see the ProZ.com privacy policy.
Freelance translator and/or interpreter, Verified site user
Data security
This person has a SecurePRO™ card. Because this person is not a ProZ.com Plus subscriber, to view his or her SecurePRO™ card you must be a ProZ.com Business member or Plus subscriber.
Affiliations
This person is not affiliated with any business or Blue Board record at ProZ.com.
English to Serbian: Human Rights Practices Report Montenegro 2008
Source text - English MONTENEGRO
Montenegro is a mixed parliamentary and presidential republic with a population of approximately 630,000. A new constitution, approved by the unicameral parliament (the Assembly) in October 2007, retained the country's existing governmental system in which both the Assembly and the president are elected by popular vote. In 2006, following a national referendum, the country declared its independence from the State Union of Serbia and Montenegro. On April 6, Filip Vujanovic, the candidate of the ruling Democratic Party of Socialists (DPS), won reelection as president. Observers of the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) and the Council of Europe (COE) stated that "nearly all aspects of the election were found to be in line with international standards for democratic elections." Civilian authorities generally maintained effective control of the security services.
The government generally respected the human rights of its citizens; however, numerous problems persisted, including police mistreatment of suspects in detention, substandard prison conditions, abusive and arbitrary arrests, police impunity, lengthy pretrial detention, delayed and inefficient trials, widespread perception of corruption in law enforcement agencies and the judiciary, harassment of journalists, discrimination against the large number of internally displaced persons (IDPs), discrimination against women, trafficking in persons, and discrimination against ethnic minorities, particularly Roma.
RESPECT FOR HUMAN RIGHTS
Section 1 Respect for the Integrity of the Person, Including Freedom From:
a. Arbitrary or Unlawful Deprivation of Life
There were no reports that the government or its agents committed arbitrary or unlawful killings.
Authorities pursued four cases of alleged war crimes during the year. In July the Office of the Chief State Prosecutor indicted eight officers and soldiers of the Podgorica Corps of the former Yugoslav People's Army (JNA) suspected of killing 23 Albanian civilians in Kaludjerski Laz near Rozaje during the 1999 NATO intervention. The Albanians were trying to escape from the war in Kosovo. The Higher Court of Bijelo Polje detained seven of those charged, and an international arrest warrant was issued for the eighth. In December the detainees went on a hunger strike to protest delays in commencing the trial.
On August 15, the Office of the State Prosecutor indicted six former soldiers and reservists of the JNA whom they had investigated for committing war crimes in the Morinj prisoner of war camp. From October 1991 to August 1992, 169 Croatians captured near Dubrovnik were detained in Morinj, on Kotor Bay; eight later died, allegedly from torture. Five suspects remained in custody at the end of the year; one remained at large. They were charged with torture, inhuman treatment, and violation of the physical integrity of the Croatian prisoners.
An investigation was pending at year's end into allegations that seven former military and police personnel committed war crimes against Muslims in 1992 and 1993 in the Bukovica region in the north of the country.
The Higher Court in Podgorica completed its investigation of five police officers alleged to have been directly involved in the 1992 deportation of Muslims to Republika Srpska, where they were later killed. The case was forwarded to the Special Prosecutor to decide on further action. There were press reports that the investigation was expanded to include another four police officials. On November 18, the private vehicle of Slobodan Pejovic, a former police inspector from Herceg Novi and a witness in the case, was vandalized. The perpetrators were not found.
b. Disappearance
There were no reports of politically motivated disappearances.
c. Torture and Other Cruel, Inhuman, or Degrading Treatment or Punishment
The constitution and law prohibit such practices; however, police at times beat and harassed suspects who were being arrested or were detained for questioning.
On June 18, the nongovernmental organization (NGO) Youth Initiative for Human Rights (YIHR) asserted that the number of cases of police misconduct and politically motivated violence had increased during the first four months of the year; however, police denied the assertion, stating that the number accusations of unlawful police conduct decreased. In a later report, covering September through December, YIHR noted fewer cases of police misconduct than in their earlier reports. YIHR also stated that 26 policemen suffered bodily injuries while performing their duties during the reporting period.
According to information authorities provided to the COE's Committee for the Prevention of Torture (CPT) for use in preparation of the initial report on their October visit to the country, 92 cases involving allegations of torture and abuse were forwarded to the state prosecutors' offices in 2007. They processed a total of 157, including cases forwarded in previous years. Of the 92 cases forwarded in 2007, the prosecutors rejected charges against 34 persons and indicted 30 persons, bringing the total indictments, including some from earlier years, to 96. The courts decided 46 cases in 2007 and rendered 25 guilty verdicts, nine acquittals, and 12 dismissals for lack of evidence. Two of the guilty verdicts resulted in prison sentences, five in fines, and 18 in suspended sentences.
Although there is a legally mandated agency to which citizens may address complaints of abuse, the Council for Civilian Control of Police Operations, its actions were limited. Since its establishment in 2004, it reviewed approximately three hundred citizen complaints and responded by forwarding its recommendations to police.
Former boxer Aleksandar Pejanovic claimed that police tortured him while he was in their custody following his arrest for allegedly assaulting a police officer during an October 13 protest against the government's decision to recognize the independence of Kosovo. An investigation by the police internal affairs unit exonerated the officers; however, the state prosecutor opened an investigation into the matter. Press reports of the incident included photographs showing bruises on Pejanovic's face and body after his release. Following this incident, Police Director Veselin Veljovic subsequently ordered that video cameras be installed in the detention units of the police stations in Podgorica, Bar, Budva, Herceg Novi, Bijelo Polje, Niksic, Berane, and Pljevlja.
Others charging police abuse included Nenad Ivezic from Podgorica, who claimed that on April 13, police beat him without cause. The state prosecutor for Podgorica was investigating the charges at year's end.
Officer Dragan Lazarevic was convicted in the beating of Milenko Pejanovic from Savnik. The Basic Court of Zabljak sentenced Lazarevic to two years' probation. At year's end prosecutors were reviewing the cases of three Budva police officers Milovan Rakocevic, Slobodan Musovic, and Zoran Jancer found by an internal police investigation to have used excessive force against Risto Mijanovic, a minor from Cetinje. The Police Disciplinary Commission had earlier garnished 20 percent of Rakocevic's and Musovic's salaries for the month in which they committed the offense and exonerated Jancer. The legal proceeding was pending with the state prosecutor of Kotor.
Trials were underway or pending in a number of cases involving possible police misconduct, including police officers in Bar Nesko Jaredic, Veselin Buskovic, Rifat Ramusovic, and Ivica Raicevic who were charged with beating Predrag Djukic and Ivan Abramovic in a police station in July 2007. (The state prosecutor also indicted the two alleged victims for assaulting and inflicting serious bodily injury upon a police officer.) Two former police officers charged with abuse of power, extortion, and mistreatment of a flower seller in Herceg Novi were awaiting trial at year's end. The officers were dismissed in 2007.
On October 30, five members of the Special Police Antiterrorist Unit Marko Kalezic, Darko Sekularac, Nenad Scekic, Branko Radickovic, and Milorad Mitrovic were found guilty of mistreating and inflicting minor injuries on Pjetar Sinistaj, father of two defendants accused of plotting terrorist attacks on the eve of Assembly elections in 2006. According to media reports, the prosecutor was considering filing charges against other members of the police unit involved once a full investigation was complete.
At year's end, according to media reports, an investigative judge was reviewing evidence that in 2005 the then-police chief of Podgorica, Milan Vujanovic, ordered the beating of the prisoners in Spuz Prison when Montenegrin Special Police raided the prison's detention unit. Several prisoners were hospitalized with severe injuries.
During the year the Basic Court in Berane opened an investigation of police officers Ivan Bojovic, Nebojsa Veljic, and Zeljko Devic, accused of abusing four Kosovo Albanians during their detention in July 2007. The trial had not begun at year's end.
Prison and Detention Center Conditions
Prisons, especially facilities for pretrial detainees, were dilapidated, overcrowded, and poorly maintained. There were some improvements during the year: detention units in several police stations (Podgorica, Budva, Bar, Herceg Novi, Niksic, Bijelo Polje, Berane, and Pljevlja) were renovated and equipped with air conditioning and video surveillance. The ombudsman and other human rights activists visited these detention units. Authorities completed construction of two new pavilions in the main prison in Spuz to house convicted inmates; they also renovated three existing pavilions, introduced video surveillance, built a local well, and established resocialization workshops. Prison authorities stated that funds had been allocated for a new 16,146 square foot building at Bijelo Polje Prison, located in the northern part of the country.
On September 5, two NGOs and the victim's mother reported that police beat and otherwise mistreated detainee Vladana Kljajic in the female detention unit in Spuz Prison. Prison authorities claimed that Kljajic broke prison rules and was appropriately disciplined rather than beaten. Prison authorities filed charges against Kljajic for assaulting an official, while Kljajic's mother filed charges against the prison warden.
In contrast to previous years, there were no reports of juveniles held in the same cells with adult prisoners.
The government permitted human rights observers, including the International Committee of the Red Cross (ICRC) and local NGOs, to visit the prisons and detention units to speak with the prisoners without the presence of a guard. Both the ICRC and the Helsinki Committee of Montenegro made repeat visits during the year. Representatives of the human rights ombudsman's office routinely visited prisons without prior notice, meeting with detainees and inmates.
d. Arbitrary Arrest or Detention
The constitution and law prohibit arbitrary arrest and detention, and the government generally observed these prohibitions. There were no public reports that police arrested and interrogated human rights activists.
Role of the Police and Security Apparatus
The national and border police were responsible for law enforcement and maintenance of order. They worked under the supervision of the Interior Ministry and were generally effective. The National Security Agency (ANB) is a separate entity within the Interior Ministry. The parliamentary Committee for Defense and Security held regular meetings with the directors of police and the ANB. Within the Defense Ministry there is a Department for Defense, Security, Communication, and Crypto Protection that deals with intelligence issues.
According to the COE's Commissioner for Human Rights, who visited the country in June, "criminal proceedings against law enforcement officers for extortion of evidence, ill treatment, torture, or abuse of office happen relatively seldom and are not conducted efficiently. Verdicts are reached in a small number of reported cases only to be followed by admonitions, suspended sentences, and fines." During the first nine months of the year, four officers were dismissed and 20 fined for abuse of office and exceeding authority.
Police corruption and inappropriate governmental influence on police behavior remained problems; the small, close knit society discouraged the reporting of corruption and facilitated criminals' access to law enforcement officers. The Interior Ministry's Internal Affairs Unit took disciplinary measures to address those problems.
The government, with the help of foreign governments and the OSCE, provided training for police, security, and customs officers.
Arrest and Detention
Arrests require a judicial warrant or a "strong suspicion that the suspect committed an offense." Authorities may detain suspects for up to 48 hours before bringing them before a judge and charging them. At arraignment the judge makes an initial determination about the legality of the detention. In practice arraignment generally occurred within the prescribed period. The law provides for access to an attorney during this initial period. Detainees generally had prompt access to family members. There is a system of bail; however, it was not widely used because citizens could rarely raise money for bail. The law permits authorities to detain suspects up to six months before holding a preliminary hearing and allows a defendant to be detained for up to two years before a verdict is issued. The law permits up to two years of further detention, a period that begins when the appeals court vacates the conviction and returns the case for a new trial in the court of original jurisdiction. These time limits were generally respected.
Long trial delays, combined with difficulty in meeting conditions for bail, frequently led to lengthy pretrial detention. The law prohibits excessive delays by authorities in filing formal charges against suspects and in opening investigations; however such delays occurred regularly. Due to the inefficiency of the courts, cases often took an excessively long time to come to trial, without any apparent reason, and trials themselves were subject to frequent interruptions. Pretrial detainees on average accounted for 50 percent of the prison population. The length of pretrial detention was estimated to be less than one year in 90 percent of cases. In September there were 409 convicted inmates and approximately 500 detainees.
Amnesty
On July 29, the Assembly adopted a Law on Amnesty that authorizes a 25 percent reduction in sentences for certain crimes committed before May 2006; the law applied to both citizens and foreign nationals serving their sentences in the country.
e. Denial of Fair Public Trial
The constitution and law provide for an independent judiciary; however, some observers charged that the judiciary was not always independent and that government officials at times influenced prosecutors for political and personal reasons. There were reports that some judges had inappropriate ties to business leaders or issued tainted decisions out of fear of reprisals, including the loss of their jobs. Some observers contended that executive and parliamentary branches, through the process of proposing and adopting the budget for the courts, could influence the independence of the judiciary. Some contended that the housing allocations for judges should be regulated more transparently to eliminate any concerns about inappropriate influence. Some observers also asserted that the system of judicial appointments itself contained inadequate protections against political influence on the judiciary.
Insufficient cooperation between police and prosecutors, a large backlog of cases, frequently primitive courtroom facilities, and judicial corruption also remained problems. Cases could take years to be resolved.
The court system consists of basic courts, higher (district) courts, commercial courts, an appeals court, an administrative court, the Supreme Court, and the Constitutional Court.
On August 5, Podgorica Higher Court convicted 17 persons, including four U.S. citizens, of planning a rebellion against the country with a view to creating an autonomous region for ethnic Albanians. They were arrested in a 2006 raid in Tuzi on the eve of parliamentary elections. Police reportedly found a large stash of weapons and plans to attack government buildings, and authorities asserted that police had foiled a terrorist plot. Most of the accused were released briefly following their conviction, but the court decided to rearrest them pending appeals. The defendants claimed that they were physically abused during their initial arrest and were forced to make statements under duress.
On September 15, a Special Department for Suppressing Organized Crime, Corruption, Terrorism, and War Crimes was established within the Chief State Prosecutor's Office.
Trial Procedures
Criminal trials are generally public, but sessions may be closed during the testimony of a state protected witness. Defendants have the right to be present at their trials and to consult with an attorney in a timely manner. Defendants have a right to an attorney; an attorney is generally provided at public expense when a defendant is destitute, or following an indictment when the charge carries a possible sentence greater than 10 years in prison. Defendants and their attorneys have the right to access government held evidence relevant to their cases; according to the law, defendants enjoy a presumption of innocence. Both the defense and the prosecution have the right of appeal. Although the government at times influenced the judiciary, defendants' rights were generally respected and extended to all citizens.
Political Prisoners and Detainees
There were no reports of political prisoners or detainees.
Civil Judicial Procedures and Remedies
The constitution and law provide for an independent judiciary in civil matters. Parties have brought suits alleging human rights violations and at times prevailed.
On December 26, a settlement agreement was concluded with the victims and members of their families who sued the government over the 1992 deportation of Muslims and Bosniaks to Republika Srpska in Bosnia and Herzegovina, where they were subsequently killed or disappeared. Under the agreement, 4.13 million euros (approximately $5.8 million) were allocated to settle 42 cases. The decision came after several years of litigation in which courts had awarded damages but authorities had appealed the verdicts, avoiding payment of the awards. According to the plaintiffs' attorney, the settlement amount was paid.
Approximately 300 cases involving the country were pending before the European Court for Human Rights (ECHR). Most related to property restitution, property rights, lengthy pretrial detention, media freedom, mistreatment by police, violations of the right to a timely trial, or the right to information.
Property Restitution
There was no reported progress on the restitution of church property. The Serbian Orthodox Church accused the government of applying the restitution law in a discriminatory manner. There was no decision in a suit filed by that Church in 2005 with the ECHR alleging that delays in addressing its claims for property taken by the government after World War II were politically motivated. The Roman Catholic Church and Islamic community also asserted claims to property in several locations. The Law on Restitution envisages that separate legislation would govern property confiscated from religious communities; however, such legislation has not been adopted. Consequently, religious communities may file restitution claims, but authorities can take no action on them. The number of unresolved restitution claims related to religious property was unknown, but the Ministry of Finance confirmed that all three primary religious communities (Orthodox, Catholic, and Muslim) had submitted claims.
f. Arbitrary Interference with Privacy, Family, Home, or Correspondence
The constitution and law prohibit such actions, and the government generally respected these prohibitions in practice. The law requires the National Security Agency (NSA) to obtain court authorization for a wiretap; however, some observers believed that authorities selectively used wiretapping and surveillance against opposition parties and other groups without court authorization. Many individuals and organizations operated on the assumption that they were, or could be, under surveillance.
Citizens could request permission to inspect secret files kept on them from 1945 to 1989 by the former State Security Service, the precursor of the NSA. In the first nine months of the year, the NSA received and granted two such requests.
The NGO Network for Affirmation of the NGO Sector (MANS) filed a complaint with the Constitutional Court seeking to revoke regulations in the criminal procedure code that give police direct access to the databases of mobile telephone providers for use in monitoring potential criminal activity. MANS asserted that this violates citizens' rights to privacy; however, police claimed that all types of communications monitoring had to be approved by the competent prosecutor's office.
Unlike in previous years, there were no reports of evictions of Roma from illegal settlements.
Section 2 Respect for Civil Liberties, Including:
a. Freedom of Speech and Press
The constitution and law provide for freedom of speech and of the press; however, there were some restrictions of freedom of the press in practice.
Individuals could criticize the government publicly or privately without reprisal, and there were no reports that the authorities monitored political meetings or otherwise attempted to impede criticism.
The print media consisted of private newspapers and a state owned newspaper that has a national circulation. On July 31, the government issued a tender for the sale of 51 percent of its shares of the public company that published the state owned newspaper and reportedly was negotiating with a potential purchaser at year's end. A previous tender failed in 2007 when no company placed a bid. The independent media was active and generally expressed a wide variety of political and social views without government restriction. The government did not restrict the distribution of foreign publications.
The wide variety of public and private broadcasting media included a national public radio and television broadcaster, 14 local public radio and three local public television stations, and 44 private radio and 21 private television stations. In April the Broadcasting Agency allocated a set of free radio and television frequencies to commercial broadcasters through a public tender. According to the Law on Electronic Communications, which took effect in August, a new Agency for Electronic Communication and Postal Activity was to take responsibility for issuing licenses to the broadcasters. Some local and international observers criticized the government's decision to replace a system in which only one member of the Broadcasting Agency Council was a government representative with one that would be controlled entirely by the government.
On May 23, Mladen Stojovic, a journalist of the Serbian daily Danas and former stringer for Podgorica based daily Vijesti, was attacked by unidentified persons in his apartment in Bar. Stojovic, who was known for writing and speaking about the "football mafia" in Serbia and Montenegro, suffered head and body trauma. Police had not reported any resolution on the case at year's end.
There were developments in two earlier cases. On January 15, the Podgorica Basic Court gave four year prison sentences to two persons who confessed to assaulting Zeljko Ivanovic, director of Vijesti, in September 2007. On May 15, the Higher Court reduced the sentences to one year. Ivanovic and several eyewitnesses claimed that the convicted men were not the perpetrators. On September 26, a new trial began for Damir Mandic, charged in the 2004 killing of the editor of the daily newspaper Dan, Dusko Jovanovic; the Higher Court overturned his earlier acquittal on April 2.
Police had not identified the perpetrators or the motives behind the November 2007 physical assault on Tufik Softic, a correspondent for the daily newspaper Republika and former editor in chief of public Radio Berane. There were no arrests in the 2006 attack on Jevrem Brkovic, a prominent writer, in downtown Podgorica. The attackers killed Brkovic's bodyguard and inflicted serious injuries on Brkovic, who speculated that his book, which dealt with cigarette smuggling and the nexus between politics and organized crime, had provoked the attack.
Slavoljub Scekic, a police official investigating Jovanovic's death and other unresolved killings, was himself killed in 2005; the trial of 10 persons indicted for his murder began in March 2007 and was underway at year's end.
Officials occasionally threatened to bring, or brought, libel suits against media organizations that accused them of wrongdoing. Some NGOs warned that criminal libel charges against journalists could deter them from reporting candidly on events. Criminal libel charges can carry fines of up to 14,000 euros (approximately $19,600).
Courts tried a number of libel suits during the year. The trial of Petar Komnenic, a journalist for the weekly newspaper Monitor, initiated on February 29, continued at year's end. Ivica Stankovic, president of the Podgorica Higher Court, sued Komnenic over an article that claimed police secretly wiretapped Stankovic at the request of the special prosecutor for organized crime because of his alleged connections with criminals. In August 2007 Court President Stankovic also sued the editor in chief of Vijesti for defamation in connection with a May 2007 article alleging that in a closed session of the parliamentary security committee, the police director named the court president as one of the judges who obstructed several police investigations. The trial continued at year's end.
A civil libel suit against Vijesti director Zeljko Ivanovic, the newspaper's editor in chief Ljubisa Mitrovic, and the newspaper's publisher Daily Press, continued at year's end. Milo Djukanovic, who was the leader of the ruling DPS and subsequently became prime minister, filed the suit in September 2007 demanding one million euros (approximately $1.4 million) in compensation for his "damaged dignity and mental suffering." The suit was filed after Ivanovic told reporters he thought Djukanovic had arranged the physical attack on him in retaliation for Vijesti's negative coverage of alleged corruption and mafia influence. On May 19, the Podgorica Basic Court found Ivanovic and Daily Press guilty of defaming Djukanovic and fined them 20,000 euros (approximately $28,000) while Mitrovic was acquitted. A June 2 appeal to the Higher Court was pending. Vijesti's owners charged that the lawsuit represented an attempt by Djukanovic to suppress freedom of expression.
In a separate case, on December 3, media reported that Veselin Barovic, a local businessman close to Prime Minister Djukanovic, sued the publisher of Vijesti, its editor in chief Mitrovic, and reporter Komnen Radevic for "mental pain and suffering" caused by the newspaper's reporting on the murder trial of police officer Scekic. The newspaper had reported that one of the defendants, according to police reports, used a car owned by Barovic in 2005. Barovic claimed the information was false and was maliciously placed in the newspaper; he requested 100,000 euros (approximately $140,000) in damages.
Despite these developments, observers noted a modest increase in the willingness of the media to criticize the government. The prominence of articles and programs critical of the authorities during the year suggested that self censorship was not a major problem; however, observers noted that some journalists were susceptible to various political and business influences due to their lack of expertise and to their political affiliations.
The law mandates that formerly state owned media be operated as "public" enterprises, insulated from direct party or government control; however, some observers contended that the government was seeking to maintain control over national public broadcasters. On December 17, the Assembly amended the law on the public broadcaster Radio and Television of Montenegro (RTCG), changing the method of financing RTCG and the manner of selecting the members of its governing council. Instead of the previous, unreliable, system based on radio and television subscription fees, the amended law provides that the RTCG should receive 1.2 percent of the annual state budget. It also empowers the Assembly to appoint the RTCG's nine member council by majority vote, eliminating the earlier provision under which the Assembly was authorized only to acknowledge candidates proposed by civil society groups. Opposition parliamentarians and some local NGOs claimed that the amended law gave the majority in the Assembly control over the public broadcaster and restricted the role of civil society. However, the OSCE and the London based NGO Article 19 praised the government's move to secure a more stable system of financing the public broadcaster. Some observers noted that a large number of the existing council members, chosen under the earlier system, had close ties to the government and that the public broadcaster clearly favored the government.
Internet Freedom
There were no government restrictions on access to the Internet or reports that the government monitored e mail or Internet chat rooms. Individuals and groups could engage in the peaceful expression of views via the Internet, including by e mail. According to government data, as of October, 36.2 percent of citizens were using the Internet, up from 29 percent in December 2007. According to polls by the Center for Democracy and Human Rights, Internet penetration was more 40 percent.
Academic Freedom and Cultural Events
There were no government restrictions on academic freedom or cultural events.
b. Freedom of Peaceful Assembly and Association
The constitution and law provide for freedom of assembly and association, and the government generally respected these rights in practice. Citing security concerns, police banned a rally scheduled for October 16 by pro Serb protesters who wanted to demonstrate against the country's recognition of Kosovo's independence. The ban followed violent clashes between police and pro Serb protesters on October 13 that led to some injuries on both sides.
c. Freedom of Religion
The constitution and law provide for freedom of religion, and the government generally respected this right in practice. Religious communities are separate from the state, equal under the law, and were free to perform their rituals and services.
In April Serbian Orthodox Bishop Filaret visited the country. In 2007 authorities denied Filaret entry to perform religious duties for Serbian Orthodox Church members, citing the fact that the bishop's name was on a Hague list of individuals supected of having aided war criminals. Following a hunger strike by the bishop, the government subsequently relented, and Filaret stated that he did not experience difficulty gaining admission in April; however, he stated that he was unable to perform services because of a delay in the arrival of his police escort, for which the police apologized. The Serbian Orthodox Church later built a church at the border crossing with Serbia where Filaret had gone on the hunger strike in 2007 to protest his exclusion. Filaret himself consecrated the church.
Societal Abuses and Discrimination
Religion and ethnicity were closely intertwined, and in many cases it was difficult to tell whether discriminatory acts were primarily religious or ethnic in nature. There continued to be friction between adherents of the Serbian and the Montenegrin Orthodox Churches over official recognition and property ownership.
On August 3, unknown persons knocked down the fence at the St. George Church in Gusinje. On September 20, the church was again broken into and some property damage resulted.
Between October 20 and October 24, unknown perpetrators broke into three churches of the Serbian Orthodox Church in Donji Grbalj, near Tivat, stealing relics and desecrating graves.
On September 21, police briefly arrested 65 of the Serbian Orthodox Church's followers in the villages of Dragovoljici and Risji Do, who were protesting the building of a monastery of the Montenegrin Orthodox Church in Risji Do. The protesters blocked roads near Niksic to prevent the head of the Montenegrin Orthodox Church and his followers from reaching the building site. Police stated that the demonstrators were warned that they would be charged with violating the public order. A group of protesters who were briefly detained claimed that police used excessive force against them and threatened legal action. Serbian Orthodox Church Metropolitan Amfilohije and pro Serbian parties described the police reaction and arrests as a "brutal act of violence."
There were fewer reports during the year of verbal clashes between the two Orthodox churches over property. However, the leadership of the Montenegrin Orthodox Church continued to assert ownership of Serbian Orthodox Church property, which they claimed was seized from them after the country united with Serbia in 1918, while the Serbian Orthodox Church continued to seek restitution of property it claimed was taken by the state after World War II.
No new information was available on the August 2007 planting of a bomb in Podgorica's New Martyrs' Church of the Serbian Orthodox Church or the September 2007 removal of a plaque identifying the Islamic community office space in Bar.
On October 10, the car of Miodrag Baletic, head of the Montenegrin Orthodox Church chapter in Niksic, was set on fire. In a statement to the media, Baletic accused supporters of the Serbian Orthodox Church of arson. At year's end the perpetrators had not been identified.
The country's Jewish community was very small and spread out across the country. A 2004 survey by the government statistics office concluded that there was no organized Jewish community; an international Jewish NGO reached a similar conclusion. There were no reports of anti Semitic acts.
For a more detailed discussion, see the 2008 International Religious Freedom Report at www.state.gov/g/drl/irf/rpt.
d. Freedom of Movement, Internally Displaced Persons, Protection of Refugees, and Stateless Persons
The constitution and law provide for freedom of movement within the country, foreign travel, emigration, and repatriation, and the government generally respected these rights in practice.
The government cooperated with the Office of the UN High Commissioner for Refugees (UNHCR) and other humanitarian organizations in providing protection and assistance to internally displaced persons, refugees, returning refugees, asylum seekers, stateless persons, and other persons of concern.
The law prohibits forced exile, and the government did not employ it.
A large number of persons lacked any documentation establishing their nationality and thus were at risk of statelessness. According to Amnesty International (AI), the situation of Roma who entered the country as refugees from Kosovo was of particular concern. AI cited UNHCR figures from June indicating that approximately 4,300 refugees of Roma, Ashkali, and Balkan Egyptian ethnicity lived in the country, caught in a legal limbo in which they did not have Montenegrin citizenship and faced difficulties in acquiring citizenship documents from Serbia.
Citizenship is, in principle, derived from one's parents (jus sanguinis). The UNHCR expressed concern that the strict naturalization criteria in a new citizenship law that entered into force on May 5 would limit the opportunity for refugees from the former Yugoslavia (both "Displaced Persons" and "Internally Displaced Persons") to acquire citizenship.
In addition, according to unofficial sources, a law on aliens was adopted on December 12, but was not published in the Official Gazette by year's end. Observers noted that the new law did little to promote the integration of persons present in the country without an established nationality or permanent residence. Observers also noted, that the law does not describe "displaced persons" and "internally displaced persons" as permanent residents, but rather permits them to remain without proper residence or domicile. Since the laws defining access to basic rights and related public services (health insurance and treatment, social welfare) generally limit these to citizens, these individuals would remain excluded from access to such rights, without regard to their vulnerability or length of their stay in the country.
Public opinion polls conducted by the local NGO Legal Center of Podgorica, a local partner of the UNHCR, indicated that 46 percent of the 2,168 Roma surveyed in Podgorica experienced problems accessing personal documentation, including birth certificates.
Internally Displaced Persons (IDPs)
The country was host to refugees and displaced persons from several of the other former republics of what was once Yugoslavia who entered the country when it was also part of Yugoslavia. Their juridical status differed. They included approximately 16,0000 persons registered as IDPs from Kosovo (mainly ethnic Montenegrins, Serbs, Roma, Ashkali, Balkan Egyptians, Bosniaks, and Albanians), plus an estimated 1,500 who had also filed claims for formal IDP status but awaited decisions from the Bureau for the Care of Refugees and Displaced Persons (BCR), the agency responsible for refugees and IDPs. There were also 8,529 "displaced persons" (refugees) from Croatia or Bosnia and Herzegovina and approximately two thousand persons who fled Albania in 1991, mainly Serbs and Montenegrins, who had applied for resident status but whose applications were not adjudicated by year's end.
In keeping with the law on asylum, the government intended to reregister "displaced persons" from Bosnia and Croatia in one phase and then reregister "internally displaced persons" from Kosovo in a second phase.
The living conditions of IDPs were generally extremely poor. However, authorities gave IDPs access to domestic and international humanitarian organizations and permitted them to accept assistance provided by these groups. The government neither attacked or targeted IDPs nor forcibly returned or resettled them under dangerous conditions. After many years in the country, the interest among IDPs in voluntary return or resettlement diminished. Approximately 1,372 IDPs have returned to Kosovo since 2001; 93 returned during the year.
IDPs faced official discrimination in employment, as their employers are required to pay additional taxes of 2.5 euros (approximately $3.50) per day. A law on alien employment, adopted in March and scheduled for implementation in January 2009, establishes a stringent quota on foreign workers, including IDPs and refugees. According to the UNHCR, this law is likely to exacerbate the problem by further limiting their access to employment.
Protection of Refugees
The law provides for the granting of asylum or refugee status to persons in accordance with the 1951 UN Convention relating to the Status of Refugees and its 1967 protocol. The government established a system for providing protection to displaced person (refugees). In practice the government provided some protection against the expulsion or return of refugees to countries where their lives or freedom would be threatened.
Beginning on January 1, the government assumed responsibility for refugee status determination that was previously exercised by the UNHCR, although the UNHCR continued to provide technical support.
The government cooperated with the UNHCR and other humanitarian organizations in assisting refugees and asylum seekers. Conditions for refugees varied; those with relatives or property in the country were able to find housing and, in some cases, employment. Most of the others lived in private accommodations; there were many family settlements. Between two and three thousand refugees remained in barely habitable facilities (mainly on the coast) that have been privatized. The new owners were gradually evicting the refugees.
Section 3 Respect for Political Rights: The Right of Citizens to Change Their Government
The constitution and law provide citizens the right to change their government peacefully, and citizens exercised this right in practice through periodic, free, and fair elections held on the basis of universal suffrage.
Elections and Political Participation
In presidential elections on April 6, the candidate of the ruling party, Filip Vujanovic, was reelected. Observers from the OSCE's Office for Democratic Institutions and Human Rights and the Parliamentary Assembly of the COE announced that "nearly all aspects" of the country's first presidential vote since independence were in line with democratic standards. Local observers also noted that, despite some irregularities, the elections took place in a mostly peaceful and fair atmosphere. The irregularities included continued evidence of blurring of state and party structures, the fact that not all aspects of the electoral legislation had been fully harmonized with the new constitution, the fact that campaign finance regulations were not sufficiently delineated to provide adequate transparency and oversight, the absence of legal requirements that the election administration provide voter education or more public awareness of citizens' rights related to suffrage and polling procedures, and the lack of transparency of media ownership. Observers also expressed some concern over the small number of polling stations, especially in Bijelo Polje.
The constitution states that suffrage is given to citizens, a change from the 1998 election law and the prior constitution, which gave suffrage to "residents" in order to accommodate citizens of the former Yugoslavia residing in the country. Referring to the Law on Voter Registers adopted on June 19, and to the new constitution, local authorities in Podgorica started deleting noncitizens from the voter register. In August the opposition Socialist People's Party (SNP) appealed that decision to the Administrative Court, which overruled several earlier decisions of the local authorities to remove individuals from the voter register.
Political parties generally operated without restrictions or outside interference.
According to the press, the civil suit of Suad Muratbasic, a former police officer from Rozaje, against the Police Directorate was pending at year's end. Muratbasic sought compensation on the grounds that he was suspended and then terminated because of his refusal to influence his Muslim neighbors to vote for the DPS during the 2006 Assembly elections.
There were nine women in the 81 seat Assembly and one, a deputy prime minister, in the cabinet. There was one female mayor in the country's 21 municipalities. Four out of 14 Assembly parties had female members of the Assembly in their respective caucuses.
There were 16 members of ethnic minorities in the 81 seat Assembly and three members of ethnic minorities in the cabinet. Five assembly seats were reserved by law for ethnic Albanians. They, along with ethnic Serbs, Muslims, Bosniaks, and Croats participated in the political process, and their parties, candidates, and voters participated in all elections. No Roma ran for or held seats in the Assembly, and Roma were significantly underrepresented in the government; only one person of Romani ethnicity held elective office at any level in the country.
Government Corruption and Transparency
The law provides criminal penalties for corruption by officials. However, the government did not consistently implement the provisions, and there was a widespread perception of public sector corruption, particularly in the executive and judicial branches.
Between January 1 and June 30, police forwarded 663 corruption cases to prosecutors; in the same period courts convicted defendants in 37 cases. Local NGOs, media, and political parties accused the government of not taking sufficient measures against corruption and organized crime.
As in previous years there were reports of authorities hesitating to act in response to allegations of corruption. There were widespread allegations of corruption during the privatization of state assets. Observers noted that a lack of transparency prevented citizens from judging the validity of those allegations. The government stated that it received 83 requests for information about privatization activities, including 82 from one NGO (MANS), and that it had responded to all of them.
Public officials were subject to financial disclosure under the conflict of interest law. The law requires state officials, including members of the legislature, to disclose their salaries and property; however, there was no legal penalty for noncompliance, and many officials (more than 10 percent) refused to comply by year's end. The legally mandated Commission for Determining Conflicts of Interest published the names of officials who failed to disclose their salaries and property and asked the government and other state institutions to dismiss them, but the government, which was not legally obliged to act, ignored the commission's recommendations. On December 27, the Assembly adopted the new Law on Prevention of the Conflict of Interest that included a legal obligation to make financial disclosures; however, some public officials continued to be permitted to serve on the board of directors of state owned companies or work with scientific, humanitarian, or sports associations.
The opposition party, Movement for Change (PzP), accused then state prosecutor Vesna Medenica of selective decision making after she declined to prosecute Police Director Veselin Veljovic for a transaction in which police sold a large tract of land in downtown Podgorica to a private company and then signed a contract with the same company to build and equip a new headquarters worth 13 million euros (approximately $18.2 million). Both the media and opposition publicly questioned the legality of the transaction, claiming that it was concluded without a public tender and was sold for well below market value. Medenica asserted that the land sale was illegal but the building contract was legal; she declined to pursue the case. The Police Administration claimed that, according to law, it was not obliged to call for a public tender.
No verdict was announced in the government's appeal of the April 2007 acquittal of two officials charged with violating the tender procedure in the privatization of the national oil company Jugopetrol in 2002.
The Commission for the Regulation of Public Procurement stated that the number of complaints against public procurement practices, especially high–value tenders, was increasing; during the year the commission received 225 complaints, 54 percent more than during the same period in 2007. The commission validated 58 complaints and cancelled 32 tenders.
On December 23, press reported that the COE's Group of States against Corruption (GRECO) examined and adopted the Joint First and Second Round Compliance Report on Montenegro. GRECO stated that the country had made "significant progress" in the fight against corruption, noting that the country had implemented two thirds of GRECO's recommendations.
The constitution and law provide for public access to information; however, the government's record on access to public information was mixed. Some ministries were reluctant to implement the law fully and at times publicly criticized information requests, while others were supportive. NGOs reported that their requests for information from the government frequently went unanswered. The NGO MANS reported that from December 2005 to December 2008, institutions provided information in response to 47 percent of their requests; in the last six months of the year, 39 percent of their requests were answered. Authorities usually gave reasons for denials, and these could be appealed to the courts. While the courts usually supported access to information, their orders to the ministries were often ambiguous and, consequently, sometimes ignored.
Section 4 Governmental Attitude Regarding International and Nongovernmental Investigation of Alleged Violations of Human Rights
A number of domestic and international human rights groups generally operated without government restriction, investigating and publishing their findings on human rights cases. Government officials were generally cooperative and responsive to their views.
On July 31, the government adopted a "National Report on Human Rights," which was examined on December 3 by the UN Human Rights Council's Universal Periodic Review Working Group. The delegation, led by Justice Minister Miras Radovic, described the country's efforts to fulfill its human rights obligations and commitments. Several NGOs criticized the fact that NGOs were given only 21 days to submit comments, which they charged were ignored.
A number of NGOs and international organizations investigated human rights cases. According to a January 10 report of the UN Human Rights Council Working Group on Enforced or Involuntary Disappearance and Missing Persons, the working group forwarded 16 cases involving disappearances that took place in 1992 and 1993 to the government for response; the government provided an explanation in one case; 15 cases remained outstanding.
The government cooperated with the UN, the COE's Directorate General of Human Rights, and other intergovernmental organizations.
There is an ombudsman for human rights. The office of the ombudsman operated without government or party interference, and the government provided the office with adequate resources. Upon finding a violation of human rights or freedoms, the ombudsman could initiate disciplinary procedures against the violator, including dismissal. Failure to comply with the ombudsman's request for access to official data, documents, or premises, or with the ombudsman's request to testify at a hearing, is punishable by fines of 10-20 times the minimum monthly wage, or 550- 1,100 euros (approximately $770- $1,540). During 2007 the ombudsman received 448 complaints, in addition to 199 from 2006. Most complaints concerned the work of the courts, followed by the public administration, prosecutor's offices, public services, local governments, and the police. The government and the courts generally implemented the ombudsman's recommendations.
On October 22, the Assembly adopted a law on the Constitutional Court, which provides that citizens can appeal their violations of human rights to the Constitutional Court.
Section 5 Discrimination, Societal Abuses, and Trafficking in Persons
The constitution and law prohibit discrimination based on race, gender, disability, language, or social status; however, the government did not effectively enforce these prohibitions in practice. Violence and discrimination against women, child abuse, trafficking in persons, and discrimination against ethnic minorities, particularly Roma, were problems.
Women
Rape, including spousal rape, is illegal; however, enforcement remained a serious problem. Instances of rape were significantly underreported due to the cultural stigma that attaches to victims and even their families. There were no arrests or convictions for spousal rape during the year. Deeply ingrained societal attitudes hampered prosecutions; judges frequently allowed aspersions on a victim's character to be entered into court proceedings. As a result, victims were reluctant to report rape. Punishment for rape, including spousal rape, is one to 10 years in prison; however, authorities can only prosecute the crime if the victim brings charges. According to police statistics, ll cases of rape were reported in 2006 and seven in 2007.
The NGO SOS, which operated a hot line for the victims of domestic violence, reported that the number of calls significantly increased between July 2007 and July; most calls involved young girls who suffered violence in their relationships, problems with employers, and parental violence. The press reported that during the first nine months of the year, police pressed charges against 366 persons for domestic violence. According to police, 480 cases were reported in 2007, 7.7 percent more than in 2006. The perpetrators were mainly men (95 percent) and the victims mainly women (70.5 percent). In 2007, 25 criminal cases of sexual molestation were reported. Domestic violence was significantly underreported. Financial dependence, multifamily living arrangements, and the lack of support from extended family discouraged victims from reporting abuses.
During the year official agencies, including the police, and to some extent the judiciary, improved their response to domestic violence; however, efforts remained inadequate. According to the NGO Safe Women's House, many female victims of domestic violence complained about the slow response of social welfare centers to their appeals for help. Domestic violence is a crime punishable by a fine or a prison sentence of up to 10 years, depending on the seriousness of the offense or, if death results, by a sentence of three to 12 years in prison.
In its Progress Report on Montenegro, issued in November, the European Commission noted that the country had not adopted a new law on domestic violence, nor was there any financial support for organizations providing services to the victims of domestic violence. According to the commission, the institutional response was not satisfactory, and social welfare centers did not offer professional treatment for victims.
On December 26, the Judicial Council ordered the suspension of the higher court judge from Niksic, Milorad Marotic, who was indicted by the Basic Prosecutor in Niksic for domestic violence. The council ruled that Marotic tarnished the reputation of the judicial profession. Marotic claimed to be a victim of a conspiracy aimed at destroying his professional credibility.
NGOs operated two shelters for victims of domestic violence.
Prostitution is a crime, as is procuring, although soliciting prostitution is not a criminal offense. Prostitution existed but was not widespread. Trafficking in women for sexual exploitation was a problem.
Sexual harassment was a problem, and public awareness of sexual harassment remained low. Although prohibited by a new labor law adopted on August 23, harassment was tolerated by society at large. Although victims were hesitant to report harassment, police were usually effective in intervening when asked to do so.
Women have the same rights as men in property law, family law, and the judicial system; however, in practice women did not enjoy equal social status with men. The Assembly has a council for gender equality, but in the opinion of some NGOs, it lacked sensitivity to the problem. Traditional patriarchal ideas of gender, which maintain that women should be subservient to male members of their families, persisted and resulted in continued discrimination against women in the home. In rural areas women could not always exercise their right to control property, and husbands occasionally directed wives' voting. Few women held senior management positions in government or commerce. There were, however, some signs of improvement; an increasing number of women served as judges, and there were many women in professional fields such as law, science, and medicine.
Although the law incorporates the general principle of nondiscrimination against women, it fails to explicitly address the principle of equal pay for equal work; in practice women's wages for comparable work were lower than those of men. According to the statistics of the government employment agency, as of February, 44.27 percent of the unemployed were women. As of September 2007 women's average wages were 20 percent lower than men's. On July 31, the Office for Gender Equality and the Ministry for Protection of Human and Minority Rights adopted a National Action Plan for Gender Equality for the period 2008 12. The Office for Gender Equality, responsible for protecting the legal and economic rights of women, issued publications on antidiscrimination and worked on the national action plan.
Children
The government was generally committed to the welfare and rights of children; however, authorities were reluctant to register all births of refugees and IDPs, resulting in statelessness and in some cases poor quality public services, including health care and education.
The government was committed to the health and educational needs of children; however, it did not allocate adequate resources to this goal. Most Romani children received little or no education beyond the primary school level, and the government did not undertake adequate efforts to monitor or encourage continued school attendance of Roma. According to the NGO, Foundation for Providing Scholarships to Roma, 50 percent of Romani children dropped out after primary school. Authorities often segregated Romani children who attended school. There was no clear strategy to prevent Romani children from dropping out of primary school.
By law education is free, compulsory, and universal through the eighth grade; however, inadequate and poor quality education for Roma remained a problem. Prejudice, both within the Romani communities and against Roma, discouraged some Romani children from attending school. Some ethnic Albanians criticized the government for not providing an opportunity for them to learn about their culture and history. On October 7, the first Muslim religious secondary school opened in Malesija, near Podgorica. The school had 64 students, and lectures were delivered in the Bosnian and Albanian languages. Privately funded, the school was not yet fully accredited by the educational authorities.
While boys and girls had equal access to state provided medical care, a few Romani children were not vaccinated, largely due to the migration of Romani families and Roma attitudes toward seeking medical care.
According to police records, in 2007, 55 cases of domestic violence against children were reported. Of these, 72 percent involved children younger than 14. Child abuse was an underreported problem that the government took little action to address. The law does not allow a juvenile to make an allegation of a crime without a parent or guardian present; consequently, there was almost no reporting of incest or other child abuse to authorities. In 2007 police reported four cases of child sexual abuse. Child marriage was a problem, particularly in Romani communities, where boys and girls generally married around age 14. Romani children were disadvantaged by poverty, leading many to start work both at home and in the streets at an early age, typically around seven years old, in order to contribute to the family income. Romani children were also disadvantaged by having to attend school in a nonnative language, since many spoke Romani at home. The government generally ignored the problem.
Trafficking in Persons
The law prohibits all forms of trafficking in persons; however, there were reports that persons were trafficked through, within, and to a lesser extent to, the country.
Montenegro was primarily a country of transit, and to a lesser extent, a destination, for trafficked persons, mostly women who came from Eastern Europe, the Balkans, and the former USSR. Most victims were trafficked for commercial sexual and labor exploitation. Western Europe was the primary destination of victims trafficked through the country.
Estimates of the actual number of trafficking victims, as opposed to those who came to official attention, were difficult to obtain. According to official statistics, there were three trafficking victims during the year; however, NGOs combating trafficking contended that official statistics underreported the level of trafficking. Independence from Serbia transformed a significant portion of internal trafficking into external, cross border, trafficking. Traffickers increasingly avoided holding their victims in such public locales as bars and nightclubs. Government officials reported that the number of victims continued to decrease. The International Organization for Migration (IOM) reported in September that the overall level of trafficking remained the same as in 2007.
Persons were trafficked primarily for commercial sexual exploitation, but many observers believed that trafficking for labor existed as well, particularly within the construction sector. Trafficking victims were generally women and girls with less than average education and were usually poor. Within the country children were coerced into begging. Traffickers were often citizens, sometimes working with foreign partners, and were often affiliated with organized crime. They usually used fraud (false advertisements for travel or employment) to entice their victims and resorted to force and coercion to keep victims from escaping.
The maximum sentence for trafficking in persons is 10 years. The prosecution of all crimes, including trafficking, is plagued by significant delays.
The three traffickers sentenced in 2007 to five years in prison, the Matovic family, remained free pending an appeals process.
The state prosecutor pressed charges against seven persons during the year. In one case charges were brought against three individuals of Albanian ethnicity (one residing in Kosovo and two in Montenegro) for trafficking a minor from Kosovo. In a second case, four Serbian citizens were charged with trafficking two female victims (one from Ukraine and one from Moldova).
A national coordinator, who reports to the deputy prime minister, heads a government sponsored antitrafficking working group, including representatives from the ministries of Interior, Labor, Health and Social Welfare, Jstice, Education and Science, the State Prosecutor's office, two NGOs, the IOM, and the OSCE. On December 25, the government's antitrafficking working group adopted a new action plan. The government also coordinated its antitrafficking efforts with other countries in the region and assisted in international investigations of human trafficking. Observers and NGOs viewed the police force as generally well trained and active in combating trafficking, although some claimed that retaining trained antitrafficking police personnel was a problem.
The government offered temporary visas and shelter to victims who agreed to testify against traffickers, gave victims protection, and did not prosecute victims for their activities.
Police antitrafficking efforts were centered in the organized crime department of the criminal police. During the year international organizations, with the cooperation of local authorities, sponsored training on trafficking problems for police (including border police), prosecutors, and judges.
During the year the Office of the National Coordinator began establishing a national database of trafficking victims, in cooperation with the International Center for Migration Policy Development (ICMPD), within the regional project of the Transnational Referral Mechanism.
There were no reports of official involvement in trafficking during the year. The IOM stated that it regarded officials' lack of training as a more serious problem than corruption in impeding their efforts to counter trafficking.
The law provided some protection to trafficking victims, distinguishing them from other persons engaged in prostitution, who were subject to fines, and other undocumented migrants, who were subject to deportation. Authorities generally observed these distinctions, establishing procedures for referring trafficking victims to social service agencies and repatriating them with IOM assistance. The government funded one shelter in Podgorica that was operated by a local NGO. According to the National Coordinator for Antitrafficking, as of December 3, two trafficking victims were housed in the shelter along with 50 persons there for other reasons. The local NGOs Center Plus, Women's Safe House, and Home of Hope operated temporary shelters that provided care and psychological counseling services to trafficking victims.
Public awareness campaigns, sponsored by the government with OSCE and IOM support, continued throughout the country, including conferences on trafficking, public service announcements, and campaigns in schools. NGOs continued to organize public information campaigns.
In December the antitrafficking coordinator organized six conferences throughout the country, which brought together groups with direct interest in the problem, including judges, doctors, NGOs, ministry representatives, and representatives of the international community to discuss trafficking.
The State Department's annual Trafficking in Persons Report can be found at www.
Translation - Serbian CRNA GORA
Crna Gora je republika sa mješovitim parlamentarnim i predsjedničkim sistemom vlasti sa oko 630.000 stanovnika. Novim ustavom, koji je jednodomni parlament (Skupština) usvojio oktobra 2007. godine, zadržano je postojeće državno uređenje u kome se i Skupština i predsjednik biraju na opštim izborima. U junu 2006. godine, poslije nacionalnog referenduma, država je proglasila svoju nezavisnost od državne zajednice Srbija i Crna Gora. Filip Vujanović, kandidat vladajuće Demokratske partije socijalista (DPS), 6. aprila je ponovo izabran za predsjednika. Posmatrači Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) i Savjeta Evrope (CoE) izjavili su da „su skoro svi aspekti izbora bili u skladu sa međunarodnim standardima za demokratske izbore.” Civilne vlasti su generalno imale efikasnu kontrolu nad bezbjednosnim službama.
Vlasti su uglavnom poštovale ljudska prava svojih građana; međutim, brojni problemi uporno postoje, uključujući maltretiranje osumnjičenih lica u pritvoru od strane policije, zatvorske uslove ispod standarda, nasilna i proizvoljna hapšenja, nekažnjivost policije, dugi pritvor u toku pretkrivičnog postupka, spora i neefikasna suđenja, široko rasprostranjenu percepciju o korupciji u organima za primjenu zakona i pravosuđu, šikaniranje novinara, diskriminaciju prema velikom broju interno raseljenih lica, diskriminaciju prema ženama, trgovinu ljudima i diskriminaciju usmjerenu ka etničkim manjinama, naročito Romima.
POŠTOVANJE LJUDSKIH PRAVA
Dio 1 Poštovanje integriteta osobe, uključujući nepostojanje:
a. Proizvoljnog ili nezakonitog lišenja života
Nije bilo izvještaja da su vlasti ili njeni predstavnici počinili proizvoljna ili protivzakonita ubistva.
Vlasti su krivično gonile četiri slučaja navodnih ratnih zločina tokom godine. U julu je vrhovna državna tužiteljka podigla optužnicu protiv osam oficira i vojnika podgoričkog korpusa bivše Jugoslovenske narodne armije (JNA) koji su osumnjičeni za ubistva 23 albanska civila u Kaluđerskom Lazu blizu Rožaja tokom NATO intervencije 1999. godine. Albanci su pokušavali da pobjegnu od rata na Kosovu. Viši sud u Bijelom Polju je pritvorio sedmoro od optuženih, a međunarodni nalog za hapšenje je izdat za osmoro. U decembru su pritvoreni počeli štrajk glađu u znak protesta zbog odlaganja početka suđenja.
Na dan 15. avgusta državni tužilac je podigao optužnicu protiv šestoro bivših vojnika i rezervista JNA protiv kojih je vođena istraga zbog ratnih zločina u kampu Morinj za ratne zarobljenike. Od oktobra 1991., do avgusta 1992., 169 hrvata koji su zarobljeni u blizini Dubrovnika je pritvoreno u Morinju, u Kotorskom zalivu; osmorica je kasnije umrlo, navodno od posljedica mučenja. Petoro osumnjičenih je i dalje bilo u pritvoru krajem godine; jedan je ostao na slobodi. Optuženi su za mučenje, nečovječno postupanje i kršenje fizičkog integriteta hrvatskih zarobljenika.
Krajem godine je bila u toku istraga u vezi tvrdnji da je sedam bivših vojnih i policijskih službenika počinilo ratne zločine protiv Muslimana 1992. i 1993. godine u regionu Bukovice na sjeveru zemlje.
Viši sud u Podgorici je završio istragu protiv pet službenika policije koji su navodno bili direktno uključeni u deportaciju Muslimana do Republike Srpske 1992. godine, gdje su kasnije ubijeni. Slučaj je proslijeđen specijalnom tužiocu na odlučivanje o daljem postupku. U štampi nije bilo izvještaja o proširivanju istrage na još četiri zvaničnika policije. Na dan 18. novembra vandalizovano je privatno vozilo Slobodana Pejovića, bivšeg inspektora policije iz Herceg Novog i svjedoka u slučaju. Počinioci nijesu pronađeni.
b. Nestanak
Nije bilo izvještaja o politički motivisanim nestancima.
c. Mučenje i drugo okrutno, nehumano ili ponižavajuće postupanje i kažnjavanje
Takve prakse su zabranjene ustavom i zakonom; međutim, policija je povremeno tukla i šikanirala osumnjičene koji su uhapšeni ili pritvoreni radi informativnog razgovora.
Nevladina organizacija (NVO) Inicijativa mladih za ljudska prava je 18. juna je iznijela tvrdnju da je broj slučajeva nedoličnog ponašanja policije i politički motivisanog nasilja porastao tokom prva četiri mjeseca godine; međutim, policija je negirala tu tvrdnju, navodeći da je broj optužbi za nezakonito ponašanje policije opao. U naknadnom izvještaju za period od septembra do decembra, Inicijativa mladih za ljudska prava je registrovala manje slučajeva nedoličnog ponašanja policije nego u prethodnim izvještajima. Inicijativa mladih za ljudska prava je takođe navela da je tokom izvještajnog perioda 26 policijaca pretrpjelo tjelesne povrede tokom vršenja dužnosti.
Prema informacijama koje su vlasti dale Komitetu Savjeta Evrope za prevenciju torture za pripremu inicijalnog izvještaja tokom njihove posjete državi u oktobru, tokom 2007. godine je državnim tužiocima proslijeđeno 92 slučaja na osnovu tvrdnji da je bilo mučenja i zlostavljanja. Obrađeno je ukupno 157 slučajeva, uključujući slučajeve koji su proslijeđeni prethodnih godina. Od 92 slučaja koji su proslijeđeni 2007, tužioci su odbacili optužbe protiv 34 lica i podnijeli optužnicu protiv 30 lica, što ukupan broj optužnica, uključujući neke iz prethodnih godina, dovodi do 96. Sudovi su presudili u 46 slučaja tokom 2007. godine i u 25 presuda proglasili optužena lica krivim, u 9 slučajeva donijeli su oslobađajuću presudu, i u 12 slučajeva odbacili tužbu usljed nedostatka dokaza. U svim slučajevima kada su optužena lica proglašena krivim, dobila su zatvorske kazne, pet je osuđeno na novčanu kaznu, a 18 je uslovno osuđeno.
Iako postoji organ, Savjet za građansku kontrolu policije, koji je zakonom određen za podnošenje žalbi na zlostavljanje, njegove akcije su ograničene. Od njegovog osnivanja 2004. godine pregledao je otprilike 300 žalbi građana i odgovorio tako što je proslijedio svoje preporuke policiji.
Bivši bokser Aleksandar Pejanović tvrdio je da ga je policija mučila dok je bio u pritvoru poslije hapšenja zato što je navodno napao policajca tokom protesta protiv vladine odluke da se prizna nezavisnost Kosova, 13. oktobra. Istragom koju je sprovelo Odjeljenje za unutrašnju kontrolu policije službenici su oslobođeni; međutim, državni tužilac je otvorio istragu o tom pitanju. Izvještaji u štampi o tom incidentu sadržali su fotografije na kojima su se vidjele modrice na licu i tijelu Pejanovića poslije njegovog puštanja. Poslije ovog incidenta, direktor policije Veselin Veljović je naknadno naredio da se postave video kamere u pritvorskim jedinicama stanica policije u Podgorici, Baru, Budvi, Herceg Novom, Bijelom Polju, Nikšiću, Beranama i Pljevljima.
Među ostalima koji su policiju optuživali za zlostavljanje bio je i Nenad Ivezić iz Podgorice, koji je tvrdio da ga je 13. aprila policija pretukla bez razloga. Krajem godine, državni tužilac iz Podgorice je sprovodio istragu na osnovu tih navoda.
Službenik Dragan Lazarević je osuđen za prebijanje Milenka Pejanovića iz Šavnika. Osnovni sud u Žabljaku je osudio Lazarevića na dvije godine uslovno. Krajem godine tužioci su razmatrali slučajeve tri službenika policije iz Budve – Milovana Rakočevića, Slobodana Mušovića i Zorana Jancera – za koje je interna istraga policije utvrdila da su koristili pretjeranu silu protiv Rista Mijanovića, maloljetnika sa Cetinja. Disciplinska komisija policije je ranije smanjila plate Rakočevića i Mušovića za 20 procenata za mjesec u kom su počinili krivično djelo i oslobodila Jancera.Pravni postupak je bio u toku pred državnim tužiocem u Kotoru.
Suđenja su bila odmakla ili u toku u jednom broju slučajeva u vezi mogućeg nedoličnog ponašanja policije, uključujući službenike policije u Baru—Neška Jaredića, Veselina Buškovića, Rifata Ramusovića i Ivicu Raičevića—koji su optuženi da su prebili Predraga Đukića i Ivana Abramovića u stanici policije, jula 2007. godine. (Državni tužilac je takođe podigao optužnicu protiv dvije navodne žrtve jer su napali policajca i nanijeli mu tešku tjelesnu povredu.) Dva bivša službenika policije optužena za zloupotebu ovlašćenja, iznudu i maltretiranje cvjećara u Herceg Novom su čekala suđenje krajem godine. Ta dva službenika su otpuštena 2007. godine.
Na dan 30. oktobra, pet članova specijalne policijske anti-terorističke jedinice—Marko Kalezić, Darko Šekularac, Nenad Šćekić, Branko Radičković i Milorad Mitrović—proglašena su krivim za maltretiranje i nanošenje manjih povreda Pjetru Siništaju, ocu dvije osobe optužene da su pripremale terorističke napade uoči parlamentarnih izbora 2006. godine. Prema medijskim izvještajima, tužilac je razmatrao podnošenje prijava protiv drugih umiješanih članova policijske jedinice, kada se čitava istraga završi.
Krajem godine, prema medijskim izvještajima, istražni sudija je razmatrao dokaze da je 2005. godine tadašnji rukovodilac područne policijske jedinice Podgorica, Milan Vujanović, naložio prebijanje zatvorenika u zatvoru Spuž, kada su pripadnici crnogorske specijalne policije izvršili raciju u pritvorskoj jedinici zatvora. Nekoliko zatvorenika je hospitalizovano sa teškim povredama.
Tokom godine, osnovni sud u Beranama je otvorio istragu protiv službenika policije Ivana Bojovića, Nebojše Veljića i Željka Devića, optuženih za zlostavljanje četiri kosovska Albanca tokom pritvora u julu 2007. godine. Krajem godine suđenje nije bilo počelo.
Uslovi u zatvoru i pritvoru
Zatvorske prostorije, a naročito prostorije za pritvorene u pretkrivičnom postupku, bile su oronule, pretrpane i slabo održavane. Tokom godine je bilo nekih poboljšanja: pritvorske jedinice u nekoliko stanica policije (Podgorica, Budva, Bar, Herceg Novi, Nikšić, Bijelo Polje, Berane i Pljevlja) su renovirane i opremljene klima uređajima i video nadzorom. Ombudsman i drugi aktivisti za ljudska prava su posjetili te pritvorske jedinice. Vlasti su dovršile izgradnju dva nova paviljona u glavnom zatvoru u Spužu za smještaj osuđenih zatvorenika; takođe su renovirale tri postojeća paviljona, postavile video nadzor, izgradile lokalni bunar i započele radionice za resocijalizaciju. Zatvorski organi su naveli da su raspodijeljena sredstva za novu zgradu od 16.146 kvadratnih metara u zatvoru u Bijelom Polju, na sjeveru države.
Na dan 5. septembra dvije NVO i majka žrtve su prijavili da je policija tukla i maltretirala pritvorenu Vladanu Kljajić u ženskoj pritvorskoj jedinici u zatvoru Spuž. Zatvorski organi su tvrdili da je Kljajićeva prekršila zatvorska pravila i da je na odgovarajući način disciplinovana a ne pretučena. Zatvorski organi su podnijeli prijavu protiv Kljajićeve jer je napala službenicu, dok je majka Kljajićeve podnijela prijavu protiv zatvorskog čuvara.
Nasuprot prethodnim godinama, nije bilo prijava da su maloljetnici držani u istim ćelijama sa punoljetnim zatvorenicima.
Vlasti su dozvolile posmatračima poštovanja ljudskih prava, uključujući Međunarodni komitet crvenog krsta (ICRC) i lokalne nevladine organizacije (NVO) da posjete zatvorske i pritvorske jedinice kako bi razgovarali sa zatvorenicima bez prisustva stražara. I Međunarodni komitet crvenog krsta i Crnogorski helsinški komitet su nekoliko puta tokom godine dolazili u posjetu. Predstavnici Kancelarije ombudsmana za ljudska prava su redovno posjećivali zatvore bez prethodne najave, susrijetali se sa pritvorenicima i zatvorenicima.
d. Proizvoljno hapšenje ili pritvaranje
Ustav i zakon zabranjuju proizvoljna hapšenja i pritvaranja i vlasti su uglavnom poštovale te zabrane. Nije bilo javnih izvještaja da je policija hapsila i ispitivala aktiviste za ljudska prava.
Uloga policije i bezbjednosnog aparata
Nacionalna i granična policija su odgovorne za sprovođenje zakona i održavanje reda. Radile su pod supervizijom Ministarstva unutrašnjih poslova i generalno su bile uspješne. Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB) je odvojen organ koji je u sklopu Ministarstva unutrašnjih poslova. Skupštinski Odbor za odbranu i bezbjednost je imao redovne sastanke sa rukovodiocima policije i ANB-a. U sklopu Ministarstva odbrane postoji Odjeljenje za odbrambeno bezbjednosne poslove, komunikaciju i kripto-zaštitu koje se bavi obavještajnim pitanjima.
Prema Komesaru Savjeta Evrope za ljudska prava, koji je zemlju posjetio u junu,„krivični postupci protiv službenika koji rade u organima za primjenu zakona zbog iznuđivanja dokaza, maltretiranja, mučenja ili zloupotrebe položaja se dešavaju relativno rijetko i ne vode se efikasno. Presude se donose u malom broju prijavljenih slučajeva, poslije čega slijede samo opomene, uslovne i novčane kazne.” Tokom prvih devet mjeseci godine, četiri službenika je otpušteno a 20 novčano kažnjeno zbog zloupotrebe položaja i prekoračenja ovlašćenja.
Korupcija u policiji i neprimjeren uticaj vlasti na ponašanje policije i dalje su problemi; malo, međusobno povezano društvo je obeshrabrivalo prijavljivanje korupcije i olakšavalo kriminalcima pristup službenicima policije. Odjeljenje za unutrašnju kontrolu Ministarstva unutrašnjih poslova je preduzimalo disciplinske mjere za tretiranje tih problema.
Vlasti su uz pomoć stranih vlada i OEBS-a obezbjeđivale obuku za službenike policije, bezbjednosnih organa i carine.
Hapšenje i pritvor
Hapšenja zahtijevaju sudski nalog ili „osnovanu sumnju da je osumnjičeni počinio krivično djelo.” Vlasti mogu zadržati osumnjičena lica do 48 sati prije nego ih izvedu pred sudiju i optuže. Prilikom izvođenja lica pred sud, sudija donosi početnu odluku o zakonitosti pritvora. U praksi se izvođenje pred sud uglavnom vršilo u propisanom vremenskom roku. Zakon propisuje mogućnost angažovanja advokata tokom tog početnog perioda. Pritvorenici su uglavnom imali brz pristup članovima porodice. Postoji sistem kaucije; međutim, nije bio dovoljno upotrebljavan jer su građani rijetko mogli da sakupe novac potreban za kauciju. Zakon dozvoljava vlastima da zadrže osumnjičena lica do šest mjeseci prije pripremnog ročišta i dozvoljava pritvor optuženog lica do dvije godine prije donošenja presude. Zakon dozvoljava još do dvije godine pritvora koji počinje kada Apelacioni sud poništi presudu i vrati slučaj na novo suđenje prvobitno nadležnom sudu. Ta vremenska ograničenja su generalno bila poštovana.
Dugotrajna odugovlačenja sudskih procesa, u kombinaciji sa teškoćama u ispunjavanju uslova za kauciju, često su vodila do dugog pritvora u pretkrivičnom postupku. Zakon zabranjuje pretjerana odugovlačenja organa prilikom podnošenja formalnih prijava protiv osumnjičenih lica i pokretanja istraga; međutim, odugovlačenja te vrste su se redovno događala. Usljed neefikasnosti sudova, često se dešavalo da treba previše dugo vremena za početak sudskog procesa, bez ikakvog očiglednog razloga, a sama suđenja su bila podložna čestim prekidima. Lica pritvorena u pretkrivičnom postupku činila su 50% od ukupnog broja zatvorske populacije. Procjenjuje se da je trajanje pritvora u pretkrivičnom postupku bilo kraće od godinu dana u 90 procenata slučajeva. U septembru je bilo 409 osuđenih zatvorenika i oko 500 pritvorenih lica.
Amnestija
Skupština je 29. jula usvojila Zakon o amnestiji kojim je omogućeno skraćenje kazne za 25 procenata za određena krivična djela koja su počinjena prije maja 2006. godine; zakon se primjenjivao i na državljane i na strance koji su služili kazne u zemlji.
e. Uskraćivanje pravičnog javnog suđenja
Ustav i zakoni predviđaju nezavisno pravosuđe; međutim, neki posmatrači su upozoravali da pravosuđe nije uvijek nezavisno i da vladini zvaničnici ponekada utiču na tužioce iz političkih i ličnih razloga. Bilo je izvještaja da su neke sudije imale neumjesne veze sa uticajnim poslovnim ljudima i da su donosile sporne odluke zbog straha od odmazde, uključujuci gubitak posla. Neki posmatrači su tvrdili da izvršna i parlamentarna grana, preko procesa predlaganja i usvajanja budžeta za sudove, mogu da utiču na nezavisnost pravosuđa. Neki su tvrdili da raspodjela sredstava za smještaj sudija treba da se uredi na transparentniji način kako bi se uklonile sve bojazni o neprikladnom uticaju. Neki posmatrači su takođe tvrdili da sam sistem postavljanja sudija sadrži nedovoljno zaštita od političkog uticaja na pravosuđe.
Nedovoljna saradnja između policije i tužilaca, veliki broj neriješenih slučajeva, često proste sudske prostorije i korupcija u sudstvu takođe su i dalje predstavljali probleme. Mogle bi biti potrebne godine za rješavanje slučajeva.
Sudski sistem se sastoji od osnovnih, vižih (okružnih) sudova, privrednih sudova, Apelacionog, Upravnog, Vrhovnog i Ustavnog suda.
Viši sud u Podgorici je 5. avgusta osudio 17 lica, uključujući četiri američka državljana, za planiranje pobune protiv države sa ciljem stvaranja autonomnog regiona za etničke Albance. Uhapšeni su 2006. godine u raciji u Tuzima, uoči parlamentarnih izbora. Policija je navodno pronašla veliku zalihu oružja i planove za napad na zgrade Vlade, i vlasti su tvrdile da je policija osujetila terorističku zavjeru. Većina optuženih je puštena ubrzo pošto su im izrečene kazne, ali je sud donio odluku da ih ponovo uhapsi dok traju žalbeni postupci. Optužena lica su tvrdila da su fizički zlostavljana tokom prvog hapšenja i da su primorana da daju izjave pod prisilom.
U sklopu kancelarije Vrhovnog državnog tužioca je 15. septembra osnovano Specijalno odjeljenje za suzbijanje organizovanog kriminala, korupcije, terorizma i ratnih zločina.
Sudski postupci
Suđenja u krivičnim postupcima su generalno javna, ali sjednice mogu da se zatvore kada svedok koga štiti država daje iskaz. Optuženi imaju pravo da prisustvuju svojim suđenjima i da se pravovremeno posavjetuju sa advokatom. Optuženi imaju pravo da angažuju advokata; advokat se generalno obezbjeđuje o javnom trošku kada je optuženo lice siromašno, ili kada optužnica povlači potencijalnu kaznu višu od 10 godina zatvora. Optužena lica i njihovi advokati imaju pravo pristupa dokazima u posjedu vlasti koji su relevantni za njihove slučajeve; prema zakonu, optužena lica uživaju pretpostavku nevinosti. I odbrana i tužioci imaju pravo žalbe. Iako su vlasti ponekada uticale na pravosuđe, prava optuženih bila su uglavnom poštovana i važila su za sve građane.
Politički zatvorenici i pritvorenici
Nije bilo izvještaja o političkim zatvorenicima i pritvorenicima.
Građanski sudski postupci i pravni lijekovi
Ustav i zakon predviđaju nezavisno pravosuđe u parničnim predmetima. Strane su pokretale parnice navodeći kršenja ljudskih prava i ponekada su ih dobijale.
Na dan 26. decembra, zaključena je nagodba sa žrtvama i članovima porodica koje su tužile državu zbog deportacije Muslimana i Bošnjaka 1992. godine u Republiku Srpsku u Bosni i Hercegovini, gdje su kasnije ubijeni ili su nestali. Prema nagodbi, 4.13 miliona eura (oko 5.8 miliona američkih dolara) je dodijeljeno za 42 slučaja. Odluka je donesena poslije nekoliko godina parničenja tokom kojih su sudovi dodijelili odštetu ali vlasti su se žalile na presude, izbjegavajući isplatu odšteta. Prema advokatu tužitelja, odštetna suma je isplaćena.
Oko 300 slučajeva u vezi sa zemljom je bilo u toku pred Evropskim sudom za ljudska prava (ECHR). Većina je bila vezana za restituciju imovine, imovinska prava, dugačak pritvor u pretkrivičnom postupku, slobodu medija, maltretiranje od strane policije, kršenja prava na blagovremeno suđenje ili pravo na informacije.
Restitucija imovine
Nije bilo izvještaja o napretku u vezi sa restitucijom crkvene imovine. Srpska pravoslavna crkva je optužila Vladu da na diskriminatoran način primjenjuje Zakon o restituciji. Nije donesena presuda u parnici koju je crkva 2005. god. pokrenula pred Evropskim sudom za ljudska prava, tvrdeći da su odugovlačenja rješavanja crkvenih zahtjeva za restituciju imovine koju su vlasti oduzele poslije II svjetskog rata politički motivisana. Katolička crkva i Islamska zajednica su takođe imale potraživanja nad imovinom na nekoliko lokacija. Zakon o restituciji predviđa da imovina koja je konfiskovana od vjerskih zajednica treba da bude regulisana posebnim zakonodavstvom; međutim, to zakonodavstvo nije usvojeno. Usljed toga, vjerske zajednice mogu pokrenuti sporove za restituciju, ali vlasti ne mogu na osnovu njih ništa preduzeti. Broj neriješenih sporova za restituciju u vezi sa vjerskom imovinom je nepoznat, ali Ministarstvo finansija je potvrdilo da su sve tri glavne vjerske zajednice (pravoslavna, katolička i muslimanska) pokrenule sporove.
f. Proizvoljno miješanje u privatnost, porodični život, dom i prepisku
Ustav i zakon zabranjuju takve radnje i vlasti su u praksi uglavnom poštovale te zabrane. Zakon zahtijeva da Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB) dobije sudsko ovlašćenje za prisluškivanje; međutim, neki posmatrači su vjerovali da su vlasti selektivno koristile prisluškivanje i praćenje opozicionih partija i drugih grupa bez sudskog ovlašćenja. Mnogi pojedinci i organizacije polazili su od pretpostavke da su bili ili da su mogli biti praćeni.
Građani su mogli da zatraže dozvolu da izvrše uvid u tajne dosijee koje je o njima u periodu od 1945. do 1989. godine vodila bivša služba državne bezbjednosti, preteča ANB. U prvih devet mjeseci godine, ANB je dobila i odobrila dva takva zahtjeva.
NVO Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) je podnijela tužbu Ustavnom sudu tražeći ukidanje propisa u Zakoniku o krivičnom postupku kojima se policiji daje direktni pristup bazama podataka provajdera mobilne telefonije za korišćenje u praćenju potencijalne kriminalne aktivnosti. MANS je tvrdio da se time krše prava građana na privatnost; međutim, policija je tvrdila da sve vrste praćenja komunikacija moraju da se odobre od strane nadležnog tužioca.
Nasuprot prethodnim godinama, nije bilo izvještaja o izbacivanju Roma iz bespravnih naselja.
Dio 2 Poštovanje građanskih sloboda, uključujući:
a. Slobodu govora i štampe
Ustav i zakon predviđaju slobodu govora i štampe; medutim, u praksi je bilo nekih ograničavanja slobode štampe.
Pojedinici su mogli javno ili privatno kritikovati vlasti bez odmazde, i nije bilo izvještaja da su vlasti nadzirale političke sastanke ili na drugi način pokušavale da spriječe kritiku.
Štampani mediji su se sastojali od privatnih novina i jedne novine koja je u državnom vlasništvu koja se distribuira na nacionalnom nivou. Vlada je 31. jula objavila tender za prodaju 51 procenta njenih akcija u javnom preduzeću koje je objavljivalo novine u državnom vlasništvu i navodno je krajem godine pregovarala sa potencijalnim kupcem. Prethodni tender je propao 2007. godine jer nijedna firma nije dala ponudu. Nezavisni mediji su bili aktivni i uglavnom su izražavali vrlo raznolike političke i društvene stavove bez ograničavanja od strane vlasti. Vlasti nijesu ograničavale distribuciju inostranih publikacija.
Postojao je veliki broj različitih javnih i privatnih elektronskih medija, uključujući nacionalni javni radio i televiziju, 14 lokalnih javnih radio stanica i tri lokalne javne televizijske stanice, kao i 44 privatne radio stanice i 21 privatnu TV stanicu. U aprilu je Agencija za radio difuziju dodijelila grupu besplatnih radio i TV frekfencija komercijalnim stanicama preko javnog tendera. Prema Zakonu o elektronskim komunikacijama, koji je na snagu stupio u avgustu, nova Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost trebala je da preuzme odgovornost za izdavanje licenci stanicama. Neki lokalni i međunarodni posmatrači su kritikovali odluku vlasti da zamijene sistem u kom je samo jedan član Savjeta Agencije za radio difuziju predstavnik vlasti sa sistemom koji je u potpunosti pod kontrolom vlasti.
Mladen Stojović, novinar srpskog dnevnika Danas i bivši dopisnik podgoričkog dnevnika Vijesti, napadnut je od strane nepoznatih lica u svom stanu u Baru. Stojović, koji je poznat po tom što je pisao i govorio o „fudbalskoj mafiji” u Srbiji i Crnoj Gori, pretrpio je povrede glave i tijela. Policija do kraja godine nije prijavila nikakvo rješenje slučaja.
Bilo je događanja u dva ranija slučaja. Osnovni sud u Podgorici je 15. januara osudio dva lica koja su priznala da su septembra 2007. godine napala Željka Ivanovića, direktora Vijesti, na četiri godine zatvora. Na dan 15. maja, Viši sud je smanjio kazne na jednu godinu. Ivanović i nekoliko očevidaca su tvrdili da osuđena lica nijesu počinioci. Novo suđenje Damiru Mandiću je počelo 26. septembra. On je optužen da je 2004. ubio urednika dnevnika Dan, Duška Jovanovića; Viši sud je ukinuo prethodnu oslobađajuću presudu 2. aprila.
Policija nije identifikovala počinioce ili motive za fizički napad na Tufika Softića novembra 2007. Softić je dopisnik dnevnika Republika i bivši glavni urednik javnog radija Berane. Nije bilo hapšenja u slučaju napada na uglednog pisca Jevrema Brkovića koji se dogodio 2006. godine u centru Podgorice. Napadači su ubili Brkovićevog tjelohranitelja i nanijeli teške povrede Brkoviću, koji je smatrao da je njegova knjiga, čija tema su šverc cigareta i veza između politike i organizovanog kriminala, isprovocirala napad.
Slavoljub Šćekić, policijski zvaničnik koji je istraživao smrt Jovanovića i druga neriješena ubistva, i sam je ubijen 2005. godine; suđenje protiv 10 lica koja su optužena za njegovo ubistvo počelo je marta 2007. god., i krajem godine je bilo u toku.
Zvaničnici su povremeno prijetili medijskim organizacijama koje su ih optuživale za malverzacije, da će ih tužiti za klevetu i pokretali su parnice zbog klevete protiv medijskih organizacija. Neke NVO su upozoravale da tužbe protiv novinara zbog klevete mogu spriječiti novinare da iskreno izvještavaju o događajima. Parnice zbog klevete mogu podrazumijevati novčane kazne do 14.000 eura (oko 19.600$).
Pred sudovima se tokom godine vodilo nekoliko parnica zbog klevete. Suđenje Petru Komneniću, novinaru nedjeljnika Monitor, koje je započeto 29. februara, bilo je u toku krajem godine. Predsjednik Višeg suda u Podgorici, Ivica Stanković, tužio je Komnenića jer je u jednom članku tvrdio daje policija tajno prisluškivala Stankovića na zahtjev specijalnog tužioca za organizovani criminal, zbog njegovih navodnih veza sa kriminalcima. Avgusta 2007., predsjednik suda Stanković je takođe tužio glavnog urednika Vijesti zbog klevete u vezi sa člankom iz maja 2007. godine u kom je tvrđeno da je na zatvorenoj sjednici skupštinskog Odbora za bezbjednost Direktor policije imenovao predsjednika suda kao jednog od sudija koji ometaju nekoliko istraga policije. Suđenje je krajem godine bilo u toku.
Parnica za klevetu protiv direktora Vijesti Željka Ivanovića, Ljubiše Mitrovića, glavnog urednika novina, i firme Daily Press koja izdaje novine, bila je u toku krajem godine. Milo Đukanović, koji je bio lider vladajuće DPS i kasnije postao premijer, septembra 2007. pokrenuo je parnicu tražeći jedan milion eura (1,4 miliona dolara) kao naknadu za „povredu ugleda i duševne patnje.” Parnica je pokrenuta pošto je Ivanović rekao novinarima da misli da je napad izvršen po nalogu Mila Đukanovića, u znak odmazde za negativno izvještavanje Vijesti o navodnoj korupciji i uticaju mafije. Na dan 19. maja, Osnovni sud u Podgorici je presudio da su Ivanović i Daily Press krivi za klevetanje Đukanovića i kaznio ih je sa 20.000 eura (oko 28.000$), dok je Mitrović oslobođen. U toku je žalbeni proces pred Višim sudom koji je pokrenut 2. juna. Vlasnici Vijesti su tvrdili da je parnica pokušaj Đukanovića da suzbije slobodu izražavanja.
U odvojenom slučaju, 3. decembra, mediji su izvijestili da je Veselin Barović, lokalni biznismen blizak premijeru Đukanoviću, tužio izdavača Vijesti, glavnog urednika Mitrovića i novinara Komnena Radevića zbog „duševnih bolova i patnje” koje su uzrokovali izvještaji lista o sudskom procesu za ubistvo policajca Šćekića. Novine su izvijestile da je jedan od optuženih lica, prema izvještajima policije, 2005. godine koristio vozilo u vlasništvu Barovića. Barović je tvrdio da je ta informacija lažna i da je zlonamjerno objavljena; tražio je 100.000 eura (oko 140.000$) odštete.
Uprkos ovim dešavanjima, posmatrači su uočili skroman napredak spremnosti medija da kritikuju vlasti. Istaknutost članaka i programa koji su kritikovali vlasti tokom godine znak je da samo-cenzura nije bila veliki problem; međutim, posmatrači su uočili da su neki novinari, zbog nedostatka stručnosti i usljed svoje političke orijentacije, bili podložni različitim političkim i poslovnim uticajima.
Zakon nalaže da bivši državni mediji moraju biti „javna” preduzeća, zaštićena od direktne partijske ili kontrole Vlade; medutim, neki posmatrači su tvrdili da vlasti pokušavaju da održe kontrolu nad nacionalnim javnim servisima. Skupština je 17. decembra usvojila izmjene i dopune Zakona o javnim radio-difuznim servisima Radio Crne Gore i Televizija Crne Gore (RTCG), kojim je promijenjen metod finansiranja RTCG i način izbora članova njegovog savjeta. Umjesto prethodnog, nepouzdanog sistema koji je zasnovan na pretplati za radio i televiziju, izmijenjeni zakon predviđa da RTCG treba da dobije 1.2 procenta godišnjeg državnog budžeta. Njime je takođe Skupština ovlašćena da imenuje svih 9 članova savjeta RTCG većinom glasova, čime se uklanja ranija odredba po kojoj je Skupština bila samo ovlašćena da potvrdi kandidate koje predlože grupe iz civilnog društva. Predstavnici opozicije u parlamentu i neke lokalne NVO su tvrdili da izmijenjen zakon daje većini u Skupštini kontrolu nad javnih servisom i ograničava ulogu civilnog društva. Međutim, OEBS i nevladina organizacija Article 19 iz Londona pohvalili su nastojanja Vlade da osigura stabilniji sistem za finansiranje javnog servisa. Neki posmatrači su primjetili da je veliki broj postojećih članova Savjeta koji su izabrani po ranijem sistemu bio u tijesnim vezama sa vlastima i da je javni servis jasno favorizovao vlasti.
Sloboda interneta
Nije bilo ograničavanja pristupa internetu od strane vlasti ili izvještaja da su vlasti nadzirale elektronsku poštu ili internet čatovanje. Pojedinici i grupe su mogli da saopštavaju svoje stavove na miran način putem interneta, uključujući i elektronsku poštu. Prema vladinim podacima, od oktobra, 36.2 procenta građana je koristilo internet, što je porast u odnosu na 29 procenata u decembru 2007. Prema anketama Centra za demokratiju i ljudska prava, internet penetracija je bila viša od 40 procenata.
Akademska sloboda i kulturna dešavanja
Nije bilo ograničavanja akademske slobode ili kulturnih dešavanja od strane vlasti.
b. Sloboda mirnog okupljanja i udruživanja
Ustav i zakon predviđaju slobodu okupljanja i udruživanja, i vlasti su uglavnom u praksi poštovale ta prava. Navodeći bezbjedonosne razloge, policija je zabranila protest koji su prosrpski protestanti zakazali za 16. oktobar radi demonstracija jer je zemlja priznala nezavisnost Kosova. Zabrana je uslijedila poslije nasilnih sukoba između policije i prosrpskih protestanata 13. oktobra, koji su doveli do povreda na obije strane.
c. Sloboda vjeroispovijesti
Ustav i zakon predviđaju slobodu vjeroispovijesti i vlasti su uglavnom u praksi poštovale ovo pravo. Vjerske zajednice su odvojene od države, jednake pred zakonom i bile su slobodne da vrše svoje rituale i službe.
U aprilu je vladika Srpske pravoslavne crkve Filaret posjetio zemlju. Vlasti su 2007. godine spriječile Filareta da uđe u državu radi vršenja vjerskih dužnosti za članove Srpske pravoslavne crkve, navodeći činjenicu da je ime vladike na spisku Haškog tribunala onih koji se sumnjiče da pomažu ratne zločince. Pošto je vladika štrajkovao glađu, Vlada je popustila i Filaret je izjavio da nije imao teškoća da uđe u aprilu; međutim, naveo je da nije mogao da vrši službu zbog kasnog dolaska policijske pratnje, zbog čega se policija izvinila. Srpska pravoslavna crkva je kasnije izgradila crkvu na graničnom prelazu sa Srbijom gdje je Filaret štrajkovao glađu 2007. godine u znak protesta zbog svoje ekskluzije. Filaret je lično osveštao crkvu.
Društvene zloupotrebe i diskriminacija
Vjeroispovijest i nacionalna pripadnost su bile blisko isprepletane i u mnogim slučajevima je bilo teško utvrditi da li su diskriminatorni postupci bili prevashodno vjerske ili nacionalne prirode. Nastavila su se trvenja između sljedbenika Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve u vezi zvaničnog priznanja i vlasništva nad imovinom.
Nepoznata lica su 3. avgusta oborila ogradu crkve Sv. Đorđe u Gusinju. U crkvu je ponovo izvršena provala 20. septembra, što je za rezultat imalo oštećenje imovine.
U periodu od 20. do 24. oktobra, nepoznati počinioci su provalili u tri crkve Srpske pravoslavne crkve u Donjem Grblju, blizu Tivta, pošto su ukrali relikvije i oskrvnuli grobove.
Policija je 21. septembra nakratko uhapsila 65 sljedbenika Srpske pravoslavne crkve u selima Dragovoljići i Risiji Do, koji su protestvovali zbog izgradnje manastira Crnogorske pravoslavne crkve u Risijem Dolu. Protestanti su blokirali puteve u blizini Nikšića kako bi spriječili vođu Crnogorske pravoslavne crkve i njegove sljedbenike da dođu do gradilišta. Policija je navela da su demonstranti upozoreni da će biti optuženi za kršenje javnog reda. Grupa protestanata koji su nakratko pritvoreni tvrdila je da je policija prekoračila silu prema njima i zaprijetila je da će preduzeti pravnu akciju. Mitropolit Srpske pravoslavne crkve Amfilohije i prosrpske stranke opisali su reakciju policije i hapšenja kao „brutalni čin nasilja.”
Bilo je manje izvještaja tokom godine o verbalnim sukobljavanjima između dvije pravoslavne crkve u vezi sa imovinom. Međutim, lideri Crnogorske pravoslavne crkve su nastavili da tvrde da su vlasnici imovine Srpske pravoslavne crkve, za koju tvrde da im je oduzeta poslije ujedinjenja Crne Gore sa Srbijom, 1918. godine, dok je Srpska pravoslavna crkva nastavila da traži restituciju imovine za koju tvrdi da joj je država oduzela poslije II Svjetskog rata.
Nijesu bile raspoložive nove informacije o postavljanju bombe u podgoričkoj Crkvi novih mučenika Srpske pravoslavne crkve iz avgusta 2007. godine, niti u vezi uklanjanja ploče na Islamskom centru u Baru iz septembra 2007. godine.
Vozilo Miodraga Baletića, vođe ogranka Crnogorske pravoslavne crkve u Nikšiću je zapaljeno 10.oktobra. U izjavi koju je dao za medije, Baletić je za podmetanje požara optužio sljedbenike Srpske pravoslavne crkve. Počinioci nijesu identifikovani do kraja godine.
Jevrejska zajednica u zemlji je bila vrlo mala i raštrkana širom zemlje. Zaključak ankete koju je 2004. izvršio državni Zavod za statistiku bio je da ne postoji organizovana jevrejska zajednica; jedna međunarodna jevrejska NVO došla je do sličnog zaključka. Nije bilo izvještaja o antisemitskim postupcima.
Za detaljnije podatke pogledati Međunarodni izvještaj o vjerskim slobodama na www.state.gov/g/drl/irf/rpt.
d. Sloboda kretanja, interno raseljena lica, zaštita izbjeglica i apatridi
Ustav i zakoni predviđaju slobodu kretanja u zemlji, putovanja u inostranstvo, emigraciju i repatrijaciju i vlasti su u praksi uglavnom poštovale ova prava.
Vlasti su sarađivale sa Kancelarijom visokog komesarijata UN za izbjeglice (UNHCR) i drugim humanitarnim organizacijama u pružanju zaštite i pomoći interno raseljenim licima, izbjeglicama, izbjeglicama u povratku, tražiocima azila, apatridima i drugim licima za koje se UNHCR zanima.
Zakon zabranjuje prinudno protjerivanje i vlasti ga nijesu primjenjivale.
Velikom broju osoba nedostajala je sva dokumentacija kojom se utvrđuje njihovo državljanstvo pa su stoga bile pod rizikom apatridije. Prema organizaciji Amnesty International (AI), situacija Roma koji su ušli u zemlju kao izbjeglice sa Kosova je naročito izazivala zabrinutost. AI je naveo cifre UNHCR-a iz juna koje navode da je oko 4.300 izbjeglica romske, aškali i balkansko-egipćanske nacionalnosti živjelo u zemlji, zarobljeno u pravnoj praznini gdje nemaju crnogorsko državljanstvo a suočavaju se sa teškoćama u dobijanju dokumenata o državljanstvu iz Srbije.
Državljansto u principu proističe od državljanstva roditelja (jus sanguinis). UNHCR je izrazio bojazan da će strogi kriterijumi za naturalizaciju iz novog Zakona o državljanstvu koji je stupio na snagu 5. maja ograničiti priliku za izbjeglice iz bivše Jugoslavije (i „raseljena lica” i „interno raseljena lica”)da dobiju državljanstvo.
Pored toga, prema nezvaničnim izvorima, 12. decembra je usvojen Zakon o strancima, ali nije objavljen do kraja godine. Posmatrači su uočili da je novi zakon uradio malo za promovisanje integracije lica koja su prisutna u zemlji bez utvrđenog državljanstva ili prebivališta. Posmatrači su takođe uočili da zakon ne opisuje „raseljena lica” i „interno rasljena lica” kao osobe koje imaju prebivalište, već ih ostavlja bez vlastitog boravišta ili prebivališta. Pošto zakoni kojima se reguliše pristup osnovnim pravima i povezanim javnim službama (zdravstveno osiguranje i liječenje, socijalna zaštita) generalno ograničavaju pristup istima za građane, ti pojedinci bi ostali isključeni od pristupa tim pravima, bez obzira na njihovu ranjivost ili dužinu njihovog boravka u zemlji.
Ankete javnog mišljenja koje je sprovela lokalna NVO Pravni centar iz Podgorice,lokalni partner UNHCR-a, ukazale su da je 46 procenata od 2.168 Roma koji su anketirani u Podgorici iskusilo probleme u dobijanju lične dokumentacije, uključujući krštenice.
Interno raseljena lica (IDPs)
Zemlja je bila domaćin izbjeglicama i raseljenim licima iz nekoliko drugih bivših jugoslovenskih republika koji su u zemlju ušli kada je takođe bila dio Jugoslavije. Njihov pravni status je različit.Među njima je oko 16.000 osoba koji su registrovani kao interno raseljena lica sa Kosova (uglavnom Crnogorci, Srbi, Romi, Aškali, Balkanski Egipćani, Bošnjaci i Albanci) plus približno 1.500 ljudi koji su takođe podnijeli zahtjeve za zvanični status interno raseljenog lica ali su čekali na odluke Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica i raseljenih lica, organa koji je odgovoran za izbjeglice i interno raseljena lica. Takođe je bilo 8.529 „raseljenih lica” (izbjeglica) iz Hrvatske ili Bosne i Hercegovine i oko dvije hiljade lica koja su prebjegla iz Albanije 1991. godine, uglavnom Srba i Crnogoraca, koji su zatražili boravišni status ali čije aplikacije nijesu riješene do kraja godine.
Pridržavajući se Zakona o azilu, vlasti su namjeravale da ponovo registruju „raseljena lica” iz Bosne i Hrvatske u jednoj fazi i da zatim ponovo registruju „interno raseljena lica” iz Kosova u drugoj fazi.
Uslovi života za interno raseljena lica su generalno bili ekstremno loši. Međutim, vlasti su dale interno raseljenim licima pristup lokalnim i međunarodnim humanitarnim organizacijama i dozvolile im da prihvate pomoć koju te grupe nude. Vlasti nijesu napadale interno naseljena lica niti su im oni bili meta, a nisu ih ni prisilno vraćali ili preseljavali pod opasnim uslovima. Poslije mnogo godina u zemlji, zanimanje interno raseljenih lica za dobrovoljni povratak ili preseljenje se smanjilo. Otprilike 1.372 interno raseljenih lica se vratilo na Kosovo od 2001. godine; 93-je se vratilo tokom ove godine.
Interno raseljena lica su se suočavala sa zvaničnom diskriminacijom prilikom zapošljavanja, jer njihovi poslodavci su obavezni da plate dodatne takse od 2.5 eura (oko 3.50$) dnevno. Zakon o zapošljavanju stranaca, uvojen u mjesecu martu, čije je sprovođenje planirano za januar 2009. godine, određuje strogu kvotu za strane radnike, uključujući interno raseljena lica i izbjeglice. Prema UNHCR-u, ovaj zakon će vjerovatno pogoršati problem tako što će dodatno ograničiti njihov pristup zaposlenju.
Zaštita izbjeglica
Zakon predviđa davanje azila ili izbjegličkog statusa osobama u skladu sa Konvencijom Ujedinjenih nacija iz 1951. god. u vezi sa statusom izbjeglica i njenim protokolom iz 1967. god. Vlada je uspostavila sistem pružanja zaštite raseljenim licima (izbjeglicama). U praksi su vlasti obezbijedile neku zaštitu od protjerivanja ili povratka izbjeglica u zemlje gdje bi njihovi životi ili sloboda bili ugroženi.
Počevši od 1.januara, vlasti su preuzele odgovornost za utvrđivanje izbjegličkog statusa koje je prethodno vršio UNHCR, iako je UNHCR nastavio da pruža tehničku podršku.
Vlasti su saradivale sa UNHCR-om i drugim humanitarnim organizacijama u pružanju pomoći izbjeglicama i tražiocima azila. Uslovi za izbjeglice su varirali; oni koji u zemlji imaju rođake ili imovinu su mogli da nađu smještaj i, u nekim slučajevima, posao. Većina drugih je živjela u privatnom smještaju; bilo je mnogo porodičnih naselja. Između dvije ili tri hiljade izbjeglica je ostalo u objektima koji jedva da su prikladni za stanovanje (uglavnom na obali), a koji su privatizovani. Novi vlasnici su postepeno izbacivali izbjeglice.
Dio 3 Poštovanje političkih prava: pravo građana da promijene vlast
Ustav i zakon predviđaju pravo građana da mirnim putem promijene vlast i građani su u praksi koristili to pravo putem periodičnih, slobodnih i pravičnih izbora održanih na osnovu opšteg prava glasa.
Izbori i političko učešće
Na predsjedničkim izborima 6. aprila, kandidat vladajuće stranke, Filip Vujanović, ponovo je izabran. Posmatrači OEBS-ove Kancelarije za demokratske institucije i ljudska prava i Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope su objavili da su „skoro svi aspekti” prvih predsjedničkih izbora u državi od nezavisnosti bili u skladu sa demokratskim standardima. Lokalni posmatrači su takođe uočili da, uprkos nekim nepravilnostima, izbori su sprovedeni u veoma mirnoj i pravičnoj atmosferi. U nepravilnosti su spadale neprekidni dokazi nerazdvajanja državnih i partijskih struktura, činjenica da svi aspekti izbornog zakonodavstva nijesu bili u potpunosti usklađeni sa novim Ustavom, činjenica da propisi o finansiranju kampanje nijesu u dovoljnoj mjeri razrađeni kako bi obezbijedili adekvatnu transparentnost i kontrolu, nedostatak pravnih zahtjeva da izborna administracija treba da obezbijedi obrazovanje glasača ili višu svjesnost javnosti o pravima građana u vezi sa pravom glasanja i procedurama na biralištima i manjak transparentnosti o vlasništvu medija. Posmatrači su takođe izrazili bojazan zbog malog broja biračkih mjesta, naročito u Bijelom Polju.
Ustav navodi da je pravo glasa dato državljanima, što je promjena u odnosu na izborni zakon iz 1998. godine i prethodni Ustav kojim je pravo glasa bilo dato „rezidentima” kako bi se prilagodio državljanima bivše Jugoslavije koji u zemlji imaju prebivalište. S obzirom na Zakon o glasačkim spiskovima koji je usvojen 19. juna, i novi Ustav, lokalni organi u Podgorici su počeli da brišu nedržavljane iz glasačkog spiska. U avgustu se opoziciona Socijalistička narodna partija (SNP) žalila na tu odluku Upravnom sudu, koji je ukinuo nekoliko prethodnih odluka lokalnih organa o uklanjanju pojedinaca iz biračkog spiska.
Političke stranke su obično funkcionisale bez ograničenja ili spoljašnjeg miješanja.
Prema štampi, parnica Suada Muratbašića, bivšeg službenika policije iz Rožaja, protiv Uprave policije je bila u toku krajem godine. Muratbašić je tražio odštetu jer je suspendovan a zatim otpušten jer je odbio da utiče na komšije Muslimane da glasaju za DPS tokom parlamentarnih izbora 2006. godine.
Od ukupno 81 mjesta u Skupštini devet je pripalo ženama, dok je jedna žena bila član Vlade - potpredsjednica. Od 21 opštine u zemlji, samo je jedna imala gradonačelnicu a ne gradonačelnika. Četiri od 14 parlamentarnih stranaka su imale žene u svojim poslaničkim grupama.
Od ukupno 81 mandata u Skupštini, 16 je pripalo pripadnicima nacionalnih manjina, a tri člana nacionalnih manjina su članovi Vlade. Pet skupštinskih mjesta su prema zakonu odvojena za Albance. Oni su, kao i Srbi, Muslimani, Bošnjaci i Hrvati učestvovali u političkom procesu a njihove partije, kandidati i glasači su učestvovali na svim izborima. Nijedan Rom nije učestvovao na izborima niti je imao mandat u Skupštini. Veoma je izražena slaba zastupljenost Roma u vlasti; samo je jedan Rom bio na izabranoj funkciji na svim državnim nivoima.
Korupcija u Vladi i transparentnost
Zakon predviđa krivične sankcije za korupciju zvaničnika. Medutim, Vlada nije dosljedno sprovodila te odredbe i postojala je široko prisutna percepcija korupcije u državnom sektoru, naročito u izvršnoj i sudskoj grani.
U periodu od 1. januara do 30. juna, policija je proslijedila 663 slučaja korupcije tužiocima; u istom periodu sudovi su osudili optužena lica u 73 slučaja. Lokalne NVO, mediji i političke stranke optužile su vlasti da nijesu preduzele dovoljne mjere protiv korupcije i organizovanog kriminala.
Kao i prethodnih godina, bilo je izvještaja o vlastima koje su oklijevale da reaguju na tvrdnje o postojanju korupcije. Tvrdnje o postojanju korupcije tokom privatizacije državne imovine bile su široko rasprostranjene. Posmatrači su primijetili da je nedostatak transparentnosti spriječio građane da ocijene tačnost tih tvrdnji. Vlada je objavila da je primila 83 zahtjeva za davanje podataka o privatizacionim aktivnostima, uključujući 82 od jedne NVO (MANS), i da je odgovorila na svaki.
Javni zvaničnici su bili podložni obavezi da prijave imovinu prema Zakonu o konfliktu interesa. Zakon zahtijeva da državni zvaničnici, uključujući zakonodavce, javno navode svoje plate i imovinu; međutim, nije bilo zakonom utvrđene kazne za nepoštovanje i mnogi zvaničnici (više od 10 procenata) su odbili da taj zahtjev ispoštuju do kraja godine. Zakonom određena Komisija za utvrđivanje konflikta interesa objavljivala je imena zvaničnika koji nijesu prijavljivali svoje plate i imovinu i zatražila je od vlasti i drugih državnih institucija da ih otpuste, ali vlasti, koje pravno nijesu bile obavezne da reaguju, ignorisale su preporuke Komisije. Skupština je 27. decembra usvojila novi Zakon o sprečavanju konflikta interesa koji obuhvata pravnu obavezu da se prijavljuju primanja; međutim, nekim javnim zvaničnicima i dalje je bilo dozvoljeno da budu u upravnim odborima državnih firmi ili da rade sa naučnim, humanitarnim ili sportskim asocijacijama.
Opoziciona stranka, Pokret za promjene (PzP) optužila je tadašnju državnu tužiteljku Vesnu Medenicu da je selektivno donosila odluke pošto je odbila da krivično goni Direktora policije Veselina Veljovića zbog transakcije u kojoj je policija prodala veliki komad zemlje u centru Podgorice privatnoj firmi a zatim potpisala ugovor sa istom tom firmom za izgradnju i opremanje nove glavne zgrade u vrijednosti od 13 miliona eura (oko 18.2 miliona dolara). I mediji i opozicija su javno postavljali pitanje zakonitosti te transakcije, tvrdeći da je zaključena bez javnog tendera i da je zemlja prodata dosta ispod tržišne vrijednosti. Medenica je tvrdila da je prodaja zemljišta bila nelegalna ali da je ugovor o izgradnji legalan; odbila je da krivično goni slučaj. Uprava policije je tvrdila da, prema zakonu, nije obavezna da objavi javni tender.
Nije najavljena presuda u žalbenom postupku države na oslobađajuću presudu iz aprila 2007. godine za dva zvaničnika koja su optužena da su prekršila tenderski postupak u privatizaciji nacionalne naftne kompanije Jugopetrol 2002. godine.
Komisija za javne nabavke izjavila je da je broj žalbi na postupke javnih nabavki, naročito na tendere velike vrijednosti bio u porastu; tokom godine, Komisija je dobila 225 žalbi, 54 procenta više nego tokom istog perioda 2007. god. Komisija je potvrdila 58 žalbi i poništila 32 tendera.
Na dan 23. decembra, štampa je prijavila da je Grupa država protiv korupcije (GRECO) Savjeta Evrope ispitala i usvojila Zajednički evaluacioni izvještaj za Crnu Goru u prvoj i drugoj rundi. GRECO je izjavio da je država ostvarila „značajan napredak” u borbi protiv korupcije, primjećujući da je država sprovela dvije trećine GRECO preporuka.
Ustav i zakon predviđaju javni pristup informacijama; međutim, u praksi se rezultati vlasti u omogućavanju pristupa javnim informacijama razlikuju od slučaja do slučaja.Neka ministarstva su nerado sprovodila zakon u potpunosti i ponekada su javno kritikovala zahtjeve za uvid u informacije, dok su druga ministarstva rado izlazila u susret ovim zahtjevima. NVO su izviještavale da njihovi zahtjevi za dobijanje informacija od vlasti često nijesu bili ispunjeni.NVO MANS je izvijestio da su od decembra 2005. godine do decembra 2008. godine institucije dale informacije kao odgovor na 47 procenta njihovih zahtjeva; u proteklih šest mjeseci godine, dobili su odgovor na 39 procenata zahtjeva. Nadležni organi su obično navodili razloge za odbijanje zahtjeva, što je ostavljalo mogućnost da se podnese žalba sudovima. Dok su sudovi obično podržavali pristup informacijama, njihovi nalozi ministarstvima su često bili dvosmisleni i shodno tome, ponekada ignorisani.
Dio 4 Vladin stav po pitanju međunarodnih i nevladinih istraga o navodnim kršenjima ljudskih prava
Jedan broj domaćih i međunarodnih grupa za ljudska prava je, uglavnom funkcionisao bez ograničenja od strane vlasti, istražujući i objavljujući svoje nalaze o slučajevima vezanim za ljudska prava. Vladini zvaničnici su uglavnom bili raspoloženi za saradnju i imali razumijevanja za njihove stavove.
Vlada je 31. jula usvojila „Nacionalni izvještaj o ljudskim pravima” kog je 3. decembra pregledala Radna grupa za opšti periodični pregled Savjeta UN za ljudska prava.Delegacija, koju je predvodio Ministar pravde Miraš Radović, opisala je nastojanja države da ispuni svoje obaveze i opredjeljenja u vezi sa ljudskim pravima. Nekoliko NVO je kritikovalo činjenicu da su NVO imale samo 21 dan za podnošenje komentara, koji su po njihovim tvrdnjama bili ignorisani.
Nekoliko NVO i međunarodnih organizacija istraživalo je slučajeve u vezi sa ljudskim pravima. Prema Izvještaju Radne grupe Savjeta UN za ljudska prava za prinudne i nedobrovoljne nestanke i nestale osobe od 10. januara, Radna grupa je Vladi tražila odgovor u vezi sa 16 slučajeva među kojima su nestanci koji su se desili 1992. i 1993.god.; Vlada je dala odgovor u jednom slučaju; 15 slučajeva je ostalo neriješeno.
Vlada je sarađivala sa UN, Generalnim Direktoratom Savjeta Evrope za ljudska prava i drugim međuvladinim organizacijama.
Postoji ombudsman ljudskih prava. Kancelarija ombudsmana je funkcionisala bez miješanja od strane Vlade ili političkih partija i vlasti su kancelariji obezbijedile adekvatne resurse. Nakon što utvrdi da je došlo do povrede ljudskih prava ili sloboda, ombudsman može inicirati pokretanje disciplinskog postupka ili otpuštanje prekršioca. Nepoštovanje ombudsmanovog zahtjeva za pristup zvaničnim podacima, dokumentima i prostorijama, ili ombudsmanovog zahtjeva za svjedočenje na sudskoj raspravi, povlači za sobom novčane kazne u iznosu od 10 do 20 minimalnih mjesečnih zarada, ili 500-1.100 eura (oko 770 – 1.540$). Tokom 2007. godine ombudsman je primio 448 žalbi, pored 199 iz 2006. godine. Većina žalbi bila je u vezi sa radom sudova, a zatim u vezi sa javnom administracijom, tužiocima, javnim službama, lokalnim samoupravama i policijom. Generalno uzevši, Vlada i sudovi su sprovodili ombudsmanove preporuke.
Skupština je 22. oktobra usvojila Zakon o ustavnom sudu, koji predviđa da građani mogu da se žale na kršenja ljudskih prava Ustavnom sudu.
Dio 5 Diskriminacija, društvene zloupotrebe i trgovina ljudima
Ustav i zakon zabranjuju diskriminaciju po osnovu rase, pola, invaliditeta, jezika ili društvenog statusa; međutim, Vlada nije bila efikasna u sprovođenju ovih zabrana u praksi. Problemi su bili nasilje i diskriminacija nad ženama, zloupotreba djece, trgovina ljudima i diskriminacija nacionalnih manjina, naročito Roma.
Žene
Silovanje, uključujući i silovanje bračnog partnera, je nezakonito; međutim, sprovođenje je i dalje ostalo značajan problem. Slučajevi silovanja su u značajnoj mjeri bili nedovoljno prijavljivani zbog društvenog žigosanja žrtava pa čak i njihovih porodica. Nije bilo hapšenja ili osuda zbog silovanja bračnog partnera tokom godine. Duboko uvriježeni društveni stavovi ometali su krivična gonjenja; sudije su često dozvoljavale klevetanje žrtava tokom sudskih postupaka. To je rezultiralo time da su žrtve nerado prijavljivale silovanje. Kazna za silovanje, uključujući silovanje od strane bračnog partnera je od jedne do deset godina zatvora; međutim, vlasti mogu krivično goniti djelo samo ako žrtva podnese krivičnu prijavu. Prema statistici policije, 11 slučajeva silovanja je prijavljeno 2006, a sedam 2007.
NVO SOS, koja je imala sos liniju za žrtve porodičnog nasilja, prijavila je da je broj poziva značajno porastao u periodu od jula 2007. do jula 2008.; kod većine poziva radilo se o mladim djevojkama koje su pretrpjele nasilje u svojim odnosima, probleme sa poslodavcima i nasilje od strane roditelja. Štampa je izvijestila da je tokom prvih devet mjeseci godine policija podnijela prijave protiv 366 lica zbog porodičnog nasilja. Prema policiji, 480 slučajeva je prijavljeno 2007. godine, 7.7 procenata više nego 2006. godine. Počinioci su uglavnom bili muškarci (95 procenata) a žrtve uglavnom žene (70.5 procenata). Tokom 2007, prijavljeno je 25 krivičnih slučajeva seksualnog uznemiravanja. Porodično nasilje u značajnoj mjeri nije bilo prijavljivano. Finansijska zavisnost, zajednički život više generacija jedne porodice i nedostatak podrške od šire porodice obeshrabrivale su žrtve od prijavljivanja zlostavljanja.
Tokom godine, zvanični organi, uključujući policiju, i u izvjesnoj mjeri i pravosuđe, poboljšali su reagovanje na porodično nasilje; međutim, njihova nastojanja su i dalje bila neadekvatna. Prema NVO Sigurna ženska kuća, mnoge žene žrtve porodičnog nasilja su se žalile na spor odgovor centara za socijalni rad na njihova obraćanja za pomoć. Porodično nasilje je krivično djelo koji se kažnjava novčano ili zatvorom do 10 godina, u zavisnosti od ozbiljnosti prekršaja, ili zatvorom od 3 do 12 godina u slučaju smrtnog ishoda.
U svom Izvještaju o napretku, objavljenom novembra mjeseca, Evropska Komisija je uočila da zemlja nije usvojila novi Zakon o porodičnom nasilju, niti je bilo finansijske podrške za organizacije koje pružaju usluge žrtvama porodičnog nasilja.Prema Komisiji, institucionalni odgovor nije bio zadovoljavajući, a centri za socijalni rad nijesu nudili profesionalni tretman za žrtve.
Sudski savjet je 26. decembra naložio suspenziju sudije Višeg suda iz Nikšića, Milorada Marotića, protiv koga je osnovni tužilac iz Nikšića pokrenuo postupak zbog porodičnog nasilja. Savjet je donio odluku da je Marotić okaljao reputaciju pravosudne profesije. Marotić je tvrdio da je žrtva zavjere usmjerene na uništavanje njegovog profesionalnog kredibiliteta.
NVO su vodile dva skloništa za žrtve porodičnog nasilja.
Prostitucija je krivično djelo, kao i podvođenje, mada navođenje na prostituciju nije krivično djelo. Prostitucija je postojala ali nije bila široko prisutna. Trgovina ženama u cilju seksualne eksploatacije je bila problem.
Seksualno uznemirivanje je bilo problem i javna svijest u vezi seksualnog uznemiravanja je ostala niska. Iako je zabranjeno novim Zakonom o radu koji je usvojen 23. avgusta, seksualno uznemiravanje je u velikoj mjeri tolerisano. Iako su se žrtve ustručavale da prijave seksualno uznemiravanje, policija je obično bila efikasna u intervenisanju kada se to od nje zahtijevalo.
Žene imaju ista prava kao i muškarci kada je u pitanju pravo na svojinu, porodično pravo i sudski sistem; u praksi, međutim, žene nijesu uživale isti društveni status kao muškarci. Skupština ima Savjet za rodnu ravnopravnost, ali po mišljenju nekih NVO, u njemu je izražen nedostatak senzibiliteta za ovaj problem. Tradicionalno patrijarhalno shvatanje polova, po kojem žene treba da budu podređene muškim članovima porodice, i dalje je prisutno i dovodi do kontinuirane diskriminacije žena u kući. U ruralnim oblastima žene nijesu mogle uvijek koristiti pravo da upravljaju svojinom i muževi su povremeno uticali na glasanje svojih žena na izborima. Mali broj žena je zauzimalo rukovodeće pozicije u vlasti ili privredi. Međutim, bilo je nekih naznaka poboljšanja; raste broj žena sudija, a bilo je i mnogo žena u profesionalnim oblastima, poput prava, nauke i medicine.
Iako zakon obuhvata opšti princip nediskriminacije prema ženema, on se eksplicitno ne bavi principom jednakog plaćanja za isti posao; u praksi su plate žena za uporedive poslove bile niže od plata muškaraca. Prema statistici državnog Zavoda za zapošljavanje, od februara, 44.27 procenata nezaposlenih su bile žene. Od septembra 2007, prosječne plate žena su bile 20 procenata niže od plata muškaraca. Na dan 31.jula, Kancelarija za ravnopravnost polova i Ministarstvo za zaštitu ljudskih i manjinskih prava su usvojili Nacionalni akcioni plan za ravnopravnost polova za period 2008-12. Kancelarija za ravnopravnost polova, odgovorna za zaštitu pravnih i ekonomskih prava žena, izdala je publikacije o antidiskriminaciji i radila je na nacionalnom akcionom planu.
Djeca
Vlasti su generalno bile posvećene dobrobiti i pravima djece; međutim, vlasti su se opirale registraciji sve rođene djece izbjeglica i interno raseljenih lica, što je rezultiralo apatridijom i u nekim slučajevima lošim kvalitetom javnih službi, uključujući zdravstvo i obrazovanje.
Vlasti su bile posvećene zdravstvenim i obrazovnim potrebama djece; međutim, one nijesu izdvojile adekvatne resurse kako bi postigle taj cilj. Većina romske djece dobila je malo ili nimalo obrazovanja mimo osnovnog obrazovanja i vlasti nijesu preduzele adekvatne mjere za praćenje ili podsticanje daljeg pohađanje škole od strane romske djece. Prema NVO Fondacija za stipendiranje Roma, 50 procenata romske djece napušta školu poslije osnovne škole. Vlasti su često izolovale romsku djecu koja su pohađala školu. Nije postojala jasna strategija za sprečavanje romske djece da napuštaju osnovnu školu.
Zakonom je školovanje propisano kao besplatno, obavezno i opšte do osmog razreda; međutim, neadkevatno i loše školovanje Roma je i dalje bilo problem. Predrasude, i u romskoj zajednici i prema Romima, obeshrabrivale su neku romsku djecu od pohađanja škole. Pojedini Albanci su kritikovali vlasti što im nijesu stvorile priliku da uče o sopstvenoj kulturi i istoriji. Prva muslimanska vjerska srednja škola je otvorena 7. oktobra u Malesiji, blizu Podgorice. Škola je imala 64 učenika i predavanja su bila na bošnjačkom i albanskom jeziku.Privatno finansirana, škola još uvijek nije dobila sve akreditacije od obrazovnih organa.
Iako su dječaci i djevojčice imali jednak pristup državnoj zdravstvenoj zaštiti, jedan broj romske djece nije vakcinisan, ugalvnom usljed migracija romskih porodica i romskih stavova prema traženju zdravstvene zaštite.
Prema policijskoj evidenciji, tokom 2007, prijavljeno je 55 slučajeva porodičnog nasilja prema djeci. Od njih, 72 procenta je obuhvatalo djecu mlađu od 14 godina. O zloupotrebi djece je nedovoljno izvještavano i vlasti su ovom problemu posvetile malo pažnje. Zakon ne dozvoljava maloljetnicima da podnesu prijavu za neko krivično djelo bez prisustva roditelja ili staratelja; usljed toga, vlasti skoro da nijesu imale prijava o zlostavljanju djece i incestu. Tokom 2007, policija je prijavila četiri slučaja seksualnog zlostavljanja djece. Brak između djece bio je problem, naročito u romskim zajednicama, u kojima se dječaci i djevojčice obično vjenčavaju oko 14. godine. Romska djeca su u stanju socijalne potrebe zbog siromaštva zbog kog mnogi vrlo rano počinju raditi i kod kuće i na ulicama, obično oko sedme godine, kako bi doprinijela porodičnom prihodu. Romska djeca su takođe bila u gorem položaju u odnosu na ostalu djecu jer su morala da pohađaju školu na jeziku koji im nije maternji, jer mnoga od njih kod kuće govore romski jezik. Vlasti su uglavnom ignorisale taj problem.
Trgovina ljudima
Zakon zabranjuje sve oblike trgovine ljudima; međutim, bilo je izvještaja i o trgovini ljudima kroz zemlju, u zemlju i u manjoj mjeri, u zemlju.
Crna Gora je bila prvenstveno tranzitna država, i u manjoj mjeri, odredište za trafikovane osobe, uglavnom žene iz Istočne Evrope, Balkana i bivšeg SSSR-a. Većina žrtava je trafikovana radi komercijalno seksualne i radne eksploatacije. Zapadna Evropa je glavno odredište za žrtve koje su trafikovane kroz zemlju.
Bilo je teško dobiti stvaran broj žrtvava trgovine ljudima u odnosu na zvanične podatke. Prema zvaničnoj statistici, bilo je tri žrtve trgovine ljudima tokom godine; međutim, NVO koje se bore protiv trgovine ljudima tvrdile su da zvanična statistika prikazuje niži nivo trgovine ljudima.Nezavisnost od Srbije je pretvorila značajan dio interne trgovine ljudima u eksternu, prekograničnu trgovinu ljudima. Trgovci ljudima su sve više izbjegavali da drže žrtve u javnim lokalima kao što su kafići i noćni klubovi. Vladini zvaničnici su prijavili da je broj žrtava nastavio da opada. Međunarodna organizacija za migracije (IOM), objavila je u septembru da je ukupni nivo trgovine ljudima ostao na istom nivou kao 2007.
Ljudima se trgovalo primarno zbog komercijalne seksualne eksploatacije, mnogi posmatrači su vjerovali da je takođe postojala trgovina ljudima u svrhe rada, naročito u građevinskom sektoru. Žrtve trgovine ljudima su uglavnom bile žene i djevojčice sa obrazovanjem nižim od prosječnog i obično su bile siromašne. U državi su djeca primoravana da prose. Trgovci ljudima su obično bili građani koji ponekada sarađuju sa stranim partnerima i često su povezani sa organizovanim kriminalom. Obično su se koristili prevarom (lažni oglasi za putovanja i posao) kako bi namamili svoje žrtve i posezali za silom i prinudom kako bi odvratili žrtve od bjekstva.
Maksimalna kazna za trgovinu ljudima je 10 godina zatvora. Gonjenje svih krivičnih djela, uključujući trgovinu ljudima, problematično je zbog značajnih odlaganja.
Troje trafikanata koji su osuđeni 2007. godine na pet godina zatvora, porodica Matović, ostalo je na slobodi dok je u toku žalbeni postupak.
Državni tužilac je pokrenuo postupak protiv sedam lica tokom godine. U jednom slučaju postupak je pokrenut protiv tri pojedinca albanske nacionalnosti (jedan živi na Kosovu a dvoje u Crnoj Gori) zbog trgovine maloljetnice sa Kosova. U drugom slučaju, četiri srpska državljanina su optužena da su trafikovala dvije žene (jedna iz Ukrajine a druga iz Moldavije).
Nacionalni koordinator, koji je odgovoran Potpredsjedniku Vlade, vodi vladinu Radnu grupu za borbu protiv trgovine ljudima, uključujući predstavnike Ministarstva unutrašnjih poslova, rada, zdravlja i socijalne zaštite, pravde, prosvete i nauke, kancelarije državnog tužioca, dvije NVO, IOM-a i OEBS-a. Vladina Radna grupa za borbu protiv trgovine ljudima je 25. decembra usvojila novi akcioni plan. Vlada je takođe koordinirala svoje mjere za borbu protiv trgovine ljudima sa drugim zemljama u regionu i pomagala je u međunarodnim istragama trgovine ljudima. Posmatrači i NVO su smatrali da su policijske snage generalno dobro obučene i aktivne u borbi protiv trgovine ljudima, iako su neki tvrdili da je ponovna obuka obučenih službenika policije o borbi protiv trgovine ljudima bila problem.
Vlasti su nudile privremene vize i sklonište žrtvama koje pristanu da svjedoče protiv trafikanata, davale su im zaštitu i nijesu krivično gonile žrtve zbog njihovih aktivnosti.
Policijske mjere za borbu protiv trgovine ljudima preduzimao je Odsjek za borbu protiv organizovanog kriminala Sektora kriminalističke policije. Tokom godine, međunarodne organizacije, uz saradnju lokalnih organa, sponzorisale su obuku o pitanjima trgovine ljudima za policiju (uključujući graničnu policiju), tužioce i sudije.
Tokom godine Kancelarija nacionalnog koordinatora je počela da uspostavlja nacionalnu bazu podataka za žrtve trgovine ljudima, u saradnji sa Međunarodnim centrom za razvoj politike migracija (ICMPD), u sklopu regionalnog projekta Prekogranični mehanizam upućivanja.
Tokom godine nije bilo izvještaja o uključivanju zvaničnika u trgovinu ljudima. IOM je navela da u njenoj borbi protiv trgovine ljudima veću prepreku predstavlja, čak u većoj mjeri nego korupcija, nedostatak obuke zvaničnika.
Zakon predviđa neku zaštitu za žrtve trgovine ljudima, razlikujući ih od drugih lica koja se b
English to Serbian: SECRETARY OF STATE HILLARY CLINTON ON INTERNATIONAL WOMEN`S DAY
Source text - English SECRETARY OF STATE HILLARY CLINTON
OP-ED CELEBRATING INTERNATIONAL WOMEN’S DAY
March 8, 2009
On a trip to China eleven years ago, I met with women activists who told me about their efforts to advance conditions for women in their country. They offered a vivid portrait of the challenges women faced: employment discrimination, inadequate health care, domestic violence, antiquated laws that hindered women’s progress.
I met some of those women again a few weeks ago, during my first trip to Asia as Secretary of State. This time, I heard about the progress that has been made in the past decade. But even with some important steps forward, these Chinese women left no doubt that obstacles and inequities still remain, much as they do in many parts of the world.
I’ve heard stories like theirs on every continent, as women seek opportunities to participate fully in the political, economic and cultural lives of their countries. And on March 8, as we celebrate International Women’s Day, we have a chance to take stock of both the progress we’ve made and the challenges that remain—and to think about the vital role that women must play in helping to solve the complex global challenges of the 21st century.
The problems we face today are too big and too complex to be solved without the full participation of women. Strengthening women’s rights is not only a continuing moral obligation—it is also a necessity as we face a global economic crisis, the spread of terrorism and nuclear weapons, regional conflicts that threaten families and communities, and climate change and the dangers it presents to the world’s health and security.
These challenges demand everything we’ve got. We will not solve them through half measures. And yet too often, on these issues and many more, half the world is left behind.
Today, more women are leading governments, businesses, and non-governmental organizations than in previous generations. But that good news has a flip side. Women still comprise the majority of the world’s poor, unfed and unschooled. They are still subjected to rape as a tactic of war and exploited by traffickers globally in a billion dollar criminal business.
Honor killings, maiming, female genital mutilation, and other violent and degrading practices that target women are still tolerated in too many places today. Just a few months ago, a young girl in Afghanistan was on her way to school when a group of men threw acid in her face, permanently damaging her eyes, because they objected to her seeking an education. Their attempt to terrorize the girl and her family failed. She said, “My parents told me to keep coming to school even if I am killed.”
That young girl’s courage and resolve should serve as an inspiration to all of us—women and men—to continue to work as hard as we can to ensure that girls and women are accorded the rights and opportunities they deserve.
Especially in the midst of this financial crisis, we must remember what a growing body of research tells us: Supporting women is a high-yield investment, resulting in stronger economies, more vibrant civil societies, healthier communities, and greater peace and stability. And investing in women is a way to support future generations; women spend much more of their incomes on food, medicine and schooling for children.
Even in developed nations, the full economic power of women is far from being realized. Women in many countries continue to earn much less than men for doing the same jobs—a gap that President Obama took a step toward closing in the United States this year, when he signed the Lilly Ledbetter Fair Pay Act, which strengthens women’s ability to challenge unequal pay.
Women need to be given the chance to work for fair wages, access credit and launch businesses. They deserve equity in the political sphere, with equal access at the voting booth and the freedom to petition their government and run for office. They have a right to health care for themselves and their families, and a right to send their children to school—their sons and their daughters. And they have a vital role to play in establishing peace and stability worldwide. In regions torn apart by war, it is often the women who find a way to reach across differences and discover common ground.
As I travel around the world in my new role, I will keep in mind the women I’ve already met on every continent—women who have struggled against extraordinary odds to change laws so they can own property, have rights in marriage, go to school, support their families—even serve as peacekeepers.
And I will be a vocal advocate—working with my counterparts in other nations, as well as non-governmental organizations, businesses and individuals—to keep pressing forward on these issues. Realizing the full potential and promise of women and girls is not only a matter of justice. It is a matter of enhancing global peace, progress, and prosperity for generations to come.
Translation - Serbian DRŽAVNA SEKRETARKA HILARI KLINTON
Op-Ed STRANICA – OBILJEŽAVANJE MEĐUNARODNOG DANA ŽENA
ČLANAK
8. mart 2009. god.
Tokom putovanja u Kinu prije jedanaest godina, srela sam aktivistkinje za ženska prava koje su me upoznale sa svojim nastojanjima da unaprijede uslove za žene u svojoj zemlji. Upečatljivo su mi predstavile izazove sa kojima se žene suočavaju: diskriminaciju prilikom zapošljavanja, neadekvatnu zdravstvenu zaštitu, porodično nasilje, zastarjele zakone koji su sprečavali napredak žena.
Ponovo sam srela neke od tih žena prije nekoliko nedjelja, tokom mog prvog puta u Aziju na funkciji Državne sekretarke. Ovog puta, čula sam o napretku koji je ostvaren tokom prošle decenije. Pa čak i pored nekih važnih napredaka, te Kineskinje su mi jasno predočile činjenicu da prepreke i nejednakosti i dalje postoje, kao što je slučaj i u mnogim djelovima svijeta.
Čula sam priče poput njihovih na svakom kontinentu, otkako žene traže prilike za punopravno učešće u političkom, ekonomskom i kulturnom životu svojih zemalja. Na dan 8. marta, dok obilježavamo Međunarodni dan žena, imamo priliku da razmotrimo i napredak koji smo ostvarile i preostale izazove – i da razmislimo o ključnoj ulozi koju žene moraju odigrati u davanju svog doprinosa za rješavanje kompleksnih globalnih izazova 21. vijeka.
Problemi sa kojima se danas suočavamo su preveliki i previše kompleksni da bi se mogli riješiti bez punog učešća žena. Jačanje ženskih prava nije samo neprekidna moralna obaveza – to je takođe neminovnost dok se suočavamo sa globalnom ekonomskom krizom, širenjem terorizma i nuklearnog oružja, regionalnim konfliktima koji su prijetnja za porodice i zajednice i klimatskim promjenama i opasnostima koje one predstavljaju za zdravlje i bezbjednost svijeta.
Ti izazovi zahtijevaju od nas maksimum. Nećemo ih riješiti polovičnim mjerama. Pa ipak, previše često, se dešava da je po tim pitanjima a i mnogim drugim, pola svijeta zanemareno.
Danas više žena vodi vlade, firme i nevladine organizacije nego u prethodnim generacijama. Ali te dobre vijesti imaju i drugu stranu. Žene i dalje čine većinu siromašnih, neuhranjenih i neškolovanih u svijetu. I dalje su predmet silovanja kao ratne taktike i trafikanti ih širom svijeta iskorištavaju u nezakonitom poslu koji njima donosi milijarde dolara.
Ubistva zbog zaštite porodične časti, sakaćenje, obrezivanje žena i ostale nasilne i ponižavajuće prakse koje su usmjerene ka ženama i dalje se tolerišu u prevelikom broju mjesta. Samo prije nekoliko mjeseci, djevojčica u Avganistanu je išla u školu kada joj je grupa muškaraca bacila kisjelinu u lice koja joj je trajno oštetila vid, jer im smeta što ona želi da se obrazuje. Njihovi pokušaji da vrše teror nad djevojčicom i njenom porodicom su propali. Rekla je: ,,Moji roditelji su mi rekli da nastavim da idem u školu i ako me zbog toga ubiju.”
Hrabrost i odlučnost te djevojčice treba da budu inspiracija za sve nas – žene i muškarce – da nastavimo da ulažemo što više možemo kako bi osigurali da djevojčicama i ženama budu omogućena prava koja zaslužuju.
Naročito usred ove finansijske krize ne smijemo zaboraviti na šta nam ukazuje veliki broj istraživanja: pružanje podrške ženama je investicija koja se višestruko isplati, čiji su rezultat jače ekonomije, energičnija civilna društva, zdravije zajednice i veći mir i stabilnost. Takođe, ulaganje u žene je način pružanja podrške budućim generacijama; žene troše mnogo više svojih primanja na hranu, ljekove i školovanje djece.
Čak i u razvijenim nacijama puna ekonomska moć žena daleko je od ostvarenog. U mnogim zemljama žene i dalje zarađuju mnogo manje od muškaraca na istim radnim mjestima. To je jaz na čijem je prevazilaženju predsjednik Obama počeo da radi u Sjedinjenim Državama ove godine, kada je potpisao Zakon o pravičnim platama (Lilly Ledbetter Fair Pay Act) kojim se jača sposobnost žena da se bore sa problemom nejednakih plata.
Ženama treba dati šansu da rade za fer plate, imaju pristup kreditima i osnivaju firme. Zaslužuju jednakost u političkoj sferi, jednak pristup glasačkim mjestima i slobodu da se žale vladi i učestvuju kao kandidati na izborima. Imaju pravo na zdravstvenu zaštitu za sebe i za svoje porodice i pravo da šalju svoju djecu- svoje sinove i kćerke-u školu. Takođe, igraju ključnu ulogu u uspostavljanju mira i stabilnosti širom svijeta. U ratom razorenim regionima, često je žena ta koja nađe put da prevaziđe razlike i pronađe zajednički interes.
Dok budem putovala širom svijeta tokom nove funkcije, imaću na umu žene koje sam već srela na svakom kontinentu - žene koje su se, iako su imale minimalne šanse, borile za promjenu zakona tako da mogu biti vlasnici imovine, imati svoja prava u braku, pohađati školu, izdržavati svoje porodice – i služiti u mirovnim snagama.
Radeći sa mojim kolegama iz drugih nacija, kao i nevladinih organizacija, firmi i pojedinaca, ja ću biti lokalni zastupnik koji će insistirati na rješavanju tih pitanja. Ostvarivanje punog potencijala i obećanja ženama i djevojčicama nije samo pitanje pravde. Radi se o pitanju unaprijeđivanja globalnog mira, napretka i prosperiteta za generacije koje dolaze.
Serbian to English: Zakon o zbirkama podataka u oblasti zdravstva
Source text - Serbian ZAKON O ZBIRKAMA PODATAKA U OBLASTI ZDRAVSTVA
I OSNOVNE ODREDBE
Član 1
Ovim zakonom uređuju se vrste, sadržaj i način vođenja zbirki podataka u oblasti zdravstva kao elemenata jedinstvene zdravstvene statistike, kao i način prikupljanja, obrade, korišćenja, zaštite i čuvanja podataka iz zbirki.
Član 2
Zbirke podataka u oblasti zdravstva (u daljem tekstu: zbirke podataka) su skupovi podataka sa preciznim definicijama, koji služe za: praćenje i proučavanje zdravstvenog stanja stanovništva; planiranje i programiranje zdravstvene zaštite; sprovođenje statističkih i naučnih istraživanja; izvršavanje obaveza svih subjekata u oblasti zdravstva i kao pomoć državnim organima u vođenju zdravstvene politike.
Član 3
Vođenjem zbirki podataka obezbjeđuju se uslovi za dobijanje kvantitativne i kvalitativne informacije o zdravstvenom stanju i zdravstvenoj zaštiti stanovništva, obimu i kvalitetu rada zdravstvene službe i drugih relevantnih informacija, neophodnih za vođenje zdravstvene politike i standardizaciju izvještavanja relevantnim nacionalnim i međunarodnim institucijama.
Član 4
Upravljač zbirkama podataka je Institut za javno zdravlje (u daljem tekstu: upravljač).
Izuzetno od stava 1 ovog člana, registrom tuberkuloze, kao zbirkom podataka upravlja Specijalna bolnica za plućne bolesti Brezovik.
Upravljač prikuplja podatke i odgovoran je za njihovu obradu, čuvanje i objavljivanje, u okviru opredijeljenih nadležnosti i ovlašćenja.
Član 5
Vođenje zbirki podataka zasniva se na načelima relevantnosti, nepristrasnosti, pouzdanosti, blagovremenosti, racionalnosti, konzistentnosti i povjerljivosti, koji podrazumijevaju da:
- svaki definisani podatak mora da zadovolji jasno postavljene uslove koji se odnose na obezbjeđivanje svrhe od značaja za zdravlje građana i zdravstvenog sistema;
- se na objektivan način određuju definicije i metode prikupljanja, obrade i korišćenja podataka, nezavisno od bilo koje vrste uticaja;
- se određivanje metoda i postupaka vezanih za prikupljanje, obradu i korišćenje podataka vrši na osnovu profesionalnih standarda, naučnih metoda i principa, tako da rezultati dobijeni vođenjem zbirki podataka u potpunosti odražavaju zdravstveno stanje stanovništva;
- se vođenje zbirki podataka vrši u propisanim rokovima;
- se optimalno koriste svi resursi vodeći računa o obimu posla i troškovima za vođenje evidencija.
Član 6
Na pitanja prikupljanja, obrade i davanja ličnih podataka sadržanih u zbirkama podataka, primjenjuju se odredbe zakona kojima se uređuje zaštita ličnih podataka i zakona kojim se uređuju statistička istraživanja.
Član 7
Pojedini izrazi upotrijebljeni u ovom zakonu imaju sljedeće značenje:
1) registar predstavlja longitudinalnu i kontinuiranu zbirku podataka, koji je
definisan i organizovan sistem za sakupljanje, čuvanje, obradu, analizu i
korišćenje podataka o određenoj bolesti, grupi bolesti i drugog stanja vezanog za
zdravlje na nivou cijele populacije ili sistem za sakupljanje, čuvanje, obradu,
analizu i korišćenje podataka iz zdravstvenog sistema o kadrovskim i drugim
kapacitetima u zdravstvu;
2) set podataka predstavlja dio zbirke podataka koji sadrži demografske, socio-ekonomske, medicinske ili druge podatke vezane za zdravlje stanovništva;
3) medicinska dokumentacija predstavlja grupu sredstava za usklađeno evidentiranje i prikupljanje podataka o događajima i aktivnostima u sistemu zdravstvene zaštite;
4) izvještaj predstavlja grupisane podatke, po unaprijed utvrđenoj metodologiji, o utvrđenom oboljenju ili stanju i sprovedenim aktivnostima u oblasti zdravstvene zaštite;
5) davaoci zdravstvene zaštite su zdravstvene ustanove koje su registrovane za vršenje zdravstvene djelatnosti;
6) kontakt između korisnika i pružaoca zdravstvene zaštite je posredni ili neposredni način prikupljanja podataka o skupu registrovanih zdravstvenih problema, izvršenim aktivnostima, korišćenju resursa, subjektu zaštite, uključenim pružaocima zdravstvene zaštite itd;
7) zdravstveni lični podaci su lični podaci o zdravstvenom stanju pojedinca i lični podaci povezani sa obezbjeđenjem zdravstvene zaštite stanovništva i pojedinaca.
II VRSTE, SADRŽAJ I NAČIN VOĐENJA ZBIRKI PODATAKA
Član 8
U oblasti zdravstva obavezno se vode sljedeće zbirke podataka i registri kao posebna vrsta zbirki podataka, i to:
1) registri bolesti od većeg socio-medicinskog značaja, zaraznih bolesti i drugih stanja vezanih za zdravlje stanovništva;
2) registri resursa u zdravstvenom sistemu;
3) zbirke podataka:
- vanbolničke zdravstvene zaštite;
- bolničke zdravstvene zaštite;
- u oblasti zdravstvene zaštite zaposlenih;
-o laboratorijskim uslugama;
-o radiološkim uslugama;
-o transfuziologiji;
-o fizikalnoj medicini i rehabilitaciji;
-o radu apoteka;
-o organizacionoj strukturi i kadrovima u zdravstvu;
-o uticaju životne sredine na život i zdravlje ljudi, i
4) druge zbirke podataka za koje organ državne uprave nadležan za poslove zdravlja
(u daljem tekstu: Ministarstvo) odredi da su od interesa za zdravlje stanovništva.
Član 9
Registri bolesti od većeg socio-medicinskog značaja, zaraznih bolesti i drugih stanja vezanih za zdravlje stanovništva su, registri:
- zaraznih bolesti;
- imunizacija;
- tuberkoloze;
-HIV/AIDS-a;
- malignih neoplazmi;
- narkomanije;
- šećerne bolesti;
-cerebrovaskularnih bolesti;
- ishemične bolesti srca/akutnog koronarnog sindroma;
- psihoza;
-traumatizama;
-profesionalnih bolesti;
- o zdravstvenoj zaštiti djece i omladine sa smetnjama u psihofizičkom razvoju i psihosocijalnim smetnjama;
- rasta i razvoja djece i omladine, i
- drugi registri za koje Ministarstvo utvrdi da su od značaja za zdravlje stanovništva.
Član 10
Registri iz člana 9 ovog zakona, obavezno sadrže lične podatke o pojedincu: ime i prezime, datum i mjesto rođenja, pol, mjesto i adresu stanovanja, bračno stanje, obrazovanje, zanimanje, zaposlenje, identifikaciju korisnika (JMBG), i zdravstveno osiguranje.
Registri iz stava 1 ovog člana, sadrže i specifične zdravstvene podatke, koji će se urediti aktom Ministarstva.
Član 11
Registri resursa u zdravstvenom sistemu, su:
1) registar kadrova u zdravstvu, i
2) registar zdravstvenih ustanova.
Oblik, sadržaj i način vođenja registara iz stava 1 ovog člana, uređuje se aktom Ministarstva.
Član 12
Zbirke podataka vanbolničke zdravstvene zaštite su:
1) zbirka podataka preventivne zdravstvene zaštite;
2) zbirka podataka kurativne zdravstvene zaštite (na primarnom nivou);
3) zbirka podataka specijalističke zdravstvene zaštite;
4) zbirka podataka o zdravstveno - vaspitnom radu i
5) zbirka podataka o hitnoj medicinskoj pomoći.
Član 13
Osnovni set podataka vanbolničke zdravstvene zaštite sadrži: identifikaciju korisnika (JMBG), zdravstveno osiguranje, ime, ime roditelja i prezime, mjesto stanovanja, bračno stanje, obrazovanje, zaposlenje, radno mjesto, zdravstveni status, podatke o kontaktima, kao i podatke o davaocima zdravstvene zaštite.
Kontakti iz stava 1 ovog člana se klasifikuje prema: polu, dobnoj grupi, MKB-10 ili dijagnostičkoj grupi i aktivnosti koja je preduzeta u korist zdravstvene zaštite pojedinca.
Član 14
Zbirka podataka preventivne zdravstvene zaštite sadrži, set podatka:
1) preventivne zdravstvene zaštite djece;
2) preventivne zdravstvene zaštite odraslih;
3) preventivne zdravstvene zaštite žena;
4) preventivne zdravstvene zaštite zaposlenih, i
5) preventivne stomatološke zaštite.
Osnovni set podataka preventivne zdravstvene zaštite, pored podataka iz člana 13 ovog zakona, sadrži i podatke, o: vrsti preventivne aktivnosti, sadržaju preventivnog pregleda i rezultatu preventivnog pregleda.
Član 15
Zbirka podataka kurativne zdravstvene zaštite sadrži, set podatka:
1) kurativne zdravstvene zaštite djece;
2) kurativne zdravstvene zaštite odraslih;
3) kurativne zdravstvene zaštite žena;
4) kurativne zdravstvene zaštite zaposlenih, i
5) kurativne stomatološke zaštite.
Član 16
Osnovni set podataka kurativne zdravstvene zaštite, pored podataka iz člana 13 ovog zakona, sadrži i podatke, o: vrsti kurativnog pregleda, zdravstvenom statusu, radnoj dijagnozi, konačnoj dijagnozi, upućivanju u druge jedinice zdravstvene zaštite u cilju analize, upućivanju na druge nivoe zdavstvene zaštite radi liječenja, terapiji i ishodu liječenja.
Član 17
Zbirka podataka specijalističke zdravstvene zaštite, pored podataka iz člana 13 ovog zakona, sadrži i podatke, o: vrsti specijalističkog pregleda, obavljenoj aktivnosti, dijagnostičkoj proceduri, dijagnozi, terapiji i ishodu liječenja.
Član 18
Zbirka podataka o zdravstveno-vaspitnom radu, sadrži podatke, o: vrsti, vremenu, mjestu izvođača i sadržaju aktivnosti, obuhvaćenoj populaciji, trajanju aktivnosti, primijenjenim strategijama i davaocu zdravstvene zaštite.
Član 19
Zbirka podataka o hitnoj medicinskoj pomoći, pored podataka iz člana 13 ovog zakona, sadrži i podatke, o: izvršenim pregledima, utvđenom oboljenju ili stanju, ishodima, izvršenoj reanimaciji i transportima i davaocu zdravstvene zaštite.
Član 20
Zbirke podataka bolničke zdravstvene zaštite su:
1) zbirka podataka o organizaciji i radu bolnica;
2) zbirka podataka o hospitalizacijama (bolnički liječenim pacijentima);
3) zbirka podataka o porođajima, i
4) zbirka podataka o izvršenim pobačajima.
Član 21
Zbirka podataka o organizaciji i radu bolnica, sadrži podatke, o: organizacionim jedinicama, zdravstvenim radnicima, zdravstvenim saradnicima i ostalim zaposlenim, posteljnim kapacitetima, danima liječenja i kretanju liječenih bolesnika.
Član 22
Osnovni set podataka bolničke zdravstvene zaštite za zbirke podataka iz člana 20 tač. 2, 3 i 4 ovog zakona, sadrži podatke, o: identifikaciji korisnika (JMBG), zdravstvenom osiguranju, imenu, imenu roditelja i prezimenu, mjestu i adresi stanovanja, bračnom stanju, obrazovanju, zaposlenju, radnom mjestu, nazivu zdavstvene ustanove, davaocima zdravstvene zaštite, vrsti prijema, rednom broju upisa i datumu prijema u bolnicu.
Član 23
Zbirka podataka o hospitalizacijama (bolnički liječenim pacijentima) pored podataka iz člana 22 ovog zakona, sadrži i podatke, o: datumu početka epizode, rednom broju epizode, glavnoj dijagnozi, pratećoj dijagnozi, komplikaciji, operaciji, datumu operacije, dnevnoj obradi, datumu zaključivanja epizode, ishodu, datumu smrti bolesnika, osnovnom uzroku smrti, neposrednom uzroku smrti i datumu otpusta iz bolnice.
Član 24
Zbirka podataka o porođajima, pored podataka iz člana 22 ovog zakona, sadrži i podatke, o: anamnezi porodilje, toku trudnoće, eventualnom patološkom stanju u trudnoći, dijagnozi porođaja, vitalnom statusu novorođenčeta, patološkom stanju novorođenčeta na rođenju i osnovni uzrok smrti, ako je novorođenče umrlo.
Član 25
Zbirka podataka o izvršenim pobačajima, pored podataka iz člana 22 ovog zakona, sadrži i podatke, o: anamnezi, vrsti pobačaja, starosti trudnoće, statusu, načinu izvođenja i ishodu pobačaja.
Član 26
Zbirke podataka u oblasti zdravstvene zaštite zaposlenih, su:
1) zbirka podataka o povredama na radu i
2) zbirka podataka o absentizmu.
Član 27
Osnovni set podataka za zbirke podataka u oblasti zdravstvene zaštite zaposlenih, sadrži: identifikaciju korisnika (JMBG), zdravstveno osiguranje, ime, ime roditelja i prezime, mjesto stanovanja, bračno stanje, obrazovanje, zaposlenje, granu djelatnosti, opis radnog mjesta, dijagnozu, kao i podatke o davaocima zdravstvene zaštite.
Član 28
Zbirka podataka o povredama na radu, pored podataka iz člana 27 ovog zakona, sadrži i podatke, o: vrsti povrede, mjestu i vremenu povređivanja, uzroku povređivanja i daljoj medicinskoj proceduri.
Zbirka podataka o absentizmu, pored podataka iz člana 27 ovog zakona, sadrži i podatke, o: dužini trajanja odsustva sa posla, razlozima odsustva sa posla, daljoj proceduri odsustva sa posla i eventualnoj invalidnosti.
Član 29
Zbirka podataka o laboratorijskim uslugama sadrže podatke, o: vrsti laboratorije, sjedištu, vrsti ispitivanja i broju ispitivanih uzoraka.
Član 30
Zbirka podataka o radiološkim uslugama sadrži podatke, o: mjestu pružene usluge, vrsti radiološke usluge i broju usluga.
Član 31
Zbirka podataka o transfuziologiji sadrži podatke, o: broju uzoraka krvi, količini uzete krvi, krvnim produktima i statusu davaoca krvi.
Član 32
Zbirka podataka o fizikalnoj medicini i rehabilitaciji sadrži podatke, o: izvršenoj fizikalnoj terapiji i rehabilitaciji, kontaktima, dijagnozi, statusu liječenja, vrsti rehabilitacije, i izvođačima zdravstvene zaštite.
Član 33
Zbirka podataka o radu apoteka sadrži podatke, o: količini izdatih lijekova, vrsti lijekova i načinu izdavanja lijeka.
Član 34
Zbirka podataka o organizacionoj strukturi i kadrovima u zdravstvu sadrži podatke, o: davaocu zdravstvene zaštite, zdravstvenim radnicima i zdravstvenim saradnicima, stručnom profilu kadrova, školskoj spremi i zanimanju, dobnoj i polnoj strukturi kadrova, statusu, kao i vrsti specijalnosti.
Član 35
Zbirke podataka o uticaju životne sredine na život i zdravlje ljudi, su:
1) zbirka podataka o higijenskoj ispravnosti vode za piće;
2) zbirka podataka o zagađenosti vazduha i uticaju na zdravstveno stanje stanovništva;
3) zbirka podataka o bezbjednosti namirnica i o zdravstvenoj ispravnosti predmeta opšte upotrebe.
Član 36
Osnovni set podataka za zbirke podataka o uticaju životne sredine na život i zdravlje ljudi, sadrži podatke, o: mjestu, vremenu, vrsti ispitivanja i rezultatima ispitivanja.
Pored podataka iz stava 1 ovog člana, zbirke podataka iz člana 35 tač. 1 i 2 ovog zakona, sadrže i podatke, o: fizičko-hemijskim karakteristikama ispitivanog uzorka vode, odnosno vazduha.
Pored podataka iz stava 1 ovog člana, zbirka podataka iz člana 35 tačka 3 ovog zakona, sadrži i podatke, o: vrsti namirnice, odnosno predmetu opšte upotrebe koji se ispituje.
Član 37
Bliži sadržaj, oblik i način vođenja zbirki podataka iz člana 8 ovog zakona, uređuje se aktom Ministarstva.
Član 38
Zbirke podataka vode se u pisanoj i elektronskoj formi.
Za vođenje zbirki podataka obavezno se koriste jedinstvena metodološka načela, jedinstveni standardi i standardni postupci za oblikovanje i slanje izvještaja, koje propisuje Ministarstvo, na predlog Instituta za javno zdravlje.
U cilju vođenja i uspostavljanja informacionog sistema za oblast zdravstva, Institut za javno zdravlje:
- usklađuje sadržinske definicije pojmova podataka;
- uvodi i ukida pojmove podataka;
- usklađuje klasifikacije, nomenklature i šifarnike.
III NAČIN PRIKUPLJANJA I UNOSA PODATAKA
Član 39
Unos podataka u medicinsku dokumentaciju, čiji je sastavni dio osnovna medicinska dokumentacija i dokumentaciono- izvještajni obrasci (prijave i izvještaji), obavezno vrše davaoci zdravstvene zaštite.
Osnovna medicinska dokumentacija sadrži podatke, o:
- pojedincu (JMBG, prezime, ime, ime roditelja, bračno stanje,
obrazovanje, zanimanje, adresa stalnog prebivališta, opština, zaposlenje,
osiguranje, datum smrti);
- zdravstvenoj zaštiti (dijagnoza, datum kontakta, planirani kontakti, identifikacija ljekara, terapija, upućivanje, razlog privremene nesposobnosti za rad, uzrok smrti, razlog obrade, socijalna porodična anamneza, plan zdravstvene njege);
- njezi i drugim pridruženim aktivnostima (njega, ishrana i sl.), i
- druge podatke o zdravstvenoj zaštiti (nalazi, izjave, mišljenja i druga dokumenta).
Osnovna medicinska dokumentacija, koju koriste davaoci zdravstvene zaštite prilikom pružanja zdravstvene zaštite, je osnovni izvor podataka za zbirke podataka.
Medicinska dokumentacija iz stava 1 ovog člana vodi se u pisanoj i elektronskoj formi.
Bliži sadržaj i način vođenja medicinske dokumentacije, uređuje se aktom Ministarstva.
Član 40
Unos podataka u medicinsku dokumentaciju iz člana 39 ovog zakona, vrši se na osnovu rezultata pregleda, javnih i drugih isprava ili izjava lica čiji se podaci unose u medicinsku dokumentaciju.
U slučaju da se podaci ne mogu unijeti u medicinsku dokumentaciju na način propisan u stava 1 ovog člana, unos se vrši na osnovu potpisane izjave lica od koga se uzimaju podaci.
Član 41
Zdravstveni radnici i zdravstveni saradnici, svojim potpisom potvrđuju navode i rezultate pregleda, odnosno drugih usluga.
Za tačnost i potpunost unijetih podataka u medicinsku dokumentaciju, odgovoran je zdravstveni radnik i zdravstveni saradnik koji vrši unos podatka.
Za tačnost podataka datih izjavom, odgovorno je lice koje je dalo izjavu.
Član 42
Davaoci zdravstvene zaštite su dužni da upravljačima zbirki podataka dostavljaju podatke iz medicinske dokumentacije, putem prijava i izvještaja, u pisanoj i elektronskoj formi.
Podatke iz stava 1 ovog člana, davaoci zdravstvene zaštite dostavljaju u elektronskoj formi, Centru za razmjenu podataka Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje (u daljem tekstu: Centar).
Centar je dužan da omogući elektronsku razmjenu podataka između davaoca zdravstvene zaštite i upravljača zbirki podataka, da razvija i održava informaciono-komunikacionu infrastrukturu i da obezbijedi zaštitu i čuvanje podataka, u skladu sa zakonom.
Uslovi, način i postupak pristupa podacima u Centru, uređuju se aktom Ministarstva.
Član 43
Tačnost i potpunost podataka navedenih u izvještajima iz člana 42 stav 1 ovog zakona, potvrđuje odgovorno lice davaoca zdravstvene zaštite koji dostavlja podatke, a za tačnost i potpunost podataka navedenih u prijavama, odgovoran je zdravstveni radnik ili zdravstveni saradnik koji vrši unos podataka u prijavu.
Član 44
Prijave i zvještaji iz člana 42 ovog zakona, su:
1) Prijava o izvršenoj obaveznoj imunizaciji protiv zarazne bolesti;
2) Prijava o slučaju i epidemiji zarazne bolesti;
3) Prijava o HIV/AIDS-u;
4) Prijava o tuberkulozi;
5) Prijava o bolnički liječenim pacijentima;
6) Prijava o prekidima trudnoće;
7) Prijava o porođajima;
8) Prijava o liječenim zavisnicima od psihoaktivnih supstanci;
9) Prijava o malignim neoplazmama;
10) Prijava o šećernoj bolesti;
11) Prijava o ishemijskoj bolesti srca (akutni koronarni sindrom);
12) Prijava o cerebrovaskularnim bolestima;
13) Prijava o psihozama;
14) Prijava o traumatizmima;
15) Prijava o profesionalnim bolestima;
16) Izvještaj o sprovođenju preventivnih i posebnih pregleda za djecu, žene, odrasle, stomatoloških preventivnih pregleda za djecu i omladinu;
17) Izvještaj o radu i utvrđenim bolestima i stanjima u primarnoj zdravstvenoj zaštiti;
18) Izvještaj o radu i utvrđenim oboljenjima i stanjima u specijalističkoj zdravstvenoj zaštiti;
19) Izvještaj o zdravstveno-vaspitnom radu;
20) Izvještaj o radu jedinice za patronažu;
21) Izvještaj o radu i utvrđenim bolestima i stanjima u hitnoj medicinskoj pomoći;
22) Izvještaj o sprovođenju preventivnih i specifičnih pregleda zdravstvene zaštite radnika;
23) Izvještaj o povredama na radu;
24) Izvještaj o absentizmu;
25) Izvještaj o organizaciji i radu bolnica;
26) Izvještaj o zdravstvenoj zaštiti djece i omladine sa smetnjama u psihofizičkom razvoju i psihosocijalnim smetnjama;
27) Izvještaj o rastu i razvoju djece i omladine;
28) Izvještaj o radu laboratorija;
29) Izvještaj o radiološkim uslugama;
30) Izvještaj o fizikalnoj medicini i rehabilitaciji;
31) Izvještaj o transfuziologiji;
32) Izvještaj o organizacionoj strukturi i kadrovima u zdravstvu;
33) Izvještaj o radu apoteka;
34) Izvještaj o higijenskoj ispravnosti vode za piće;
35) Izvještaj o zagađenosti vazduha i uticaju na zdravstveno stanje stanovništva;
36) Izvještaj o bezbjednosti namirnica i o zdravstvenoj ispravnosti predmeta opšte upotrebe; i
37) druge prijave i izvještaje za koje Ministarstvo utvrdi da su od značaja za vođenje zbirki podataka.
Način, rokove dostavljanja i obrasce prijava i izvještaja iz stava 1 ovog člana, propisuje Ministarstvo, na predlog Instituta za javno zdravlje.
Član 45
Ovlašćeno lice za vođenje zbirki podataka u upravljaču odgovorno je za tačnost i potpunost unijetih podataka.
Ukoliko se posumnja u ispravnost dostavljenog podataka, upravljač o tome obavještava davaoca zdravstvene zaštite.
Davaoc zdravstvene zaštite je dužan, da provjeri ispravnost podatka iz stava 2 ovog člana i ispravi eventualnu grešku.
Izmjena svakog podatka treba da se sprovede na način koji omogućava uvid u prethodni podatak, kada je i od koga izmijenjen podatak.
Izmjenu podatka u zbirci podataka vrši ovlašćeno lice u upravljaču.
IV OBRADA, KORIŠĆENJE I RAZMJENA PODATAKA
Član 46
Radi obezbjeđivanja obrade podataka i izrade odgovarajućih izvještaja, u skladu sa potrebama i standardima izvještavanja prema nacionalnim i međunarodnim subjektima, Institut za javno zdravlje je dužan da razvija, unapređuje i održava sopstvenu informaciono – statističku infrastrukturu u skladu sa tehničkim standardima u toj oblasti.
Član 47
Za obezbjeđenje kvaliteta i jedinstvenosti podataka, za naučna i statistička istraživanja, upravljač može iz zbirki podataka koji sadrže zdravstvene lične podatke, razmjenjivati podatke između pojedinih zbirki podataka.
Upravljač je dužan da uredi način davanja podataka iz stava 1 ovog člana.
Član 48
Upravljač je dužan da davaocima zdravstvene zaštite koji vrše skrining testiranje u cilju ranog otkrivanja bolesti, omogući dobijanje i povezivanje podatka iz zbirki podataka.
Institut za javno zdravlje može, za potrebe epidemioloških i drugih istraživanja, da sakuplja i podatke u vezi sa zdravstvenom zaštitom pojedinaca.
U slučaju iz stava 2 ovog člana, davaoci zdravstvene zaštite su dužni da na zahtjev Instituta za javno zdravlje dostavljaju i druge podatke, pored podataka utvrđenih ovim zakonom.
Član 49
Davaoci zdravstvene zaštite i upravljači dužni su da na zahtjev Ministarstva dostave podatke iz medicinske dokumentacije i zbirki podataka.
Podaci iz stava 1 ovog člana, dostavljaju se bez ličnih podataka pojedinca.
Izuzetno, davaoci zdravstvene zaštite i upravljači mogu, Ministarstvu dostaviti i lične podatke, ako se korišćenjem anonimnih podataka ne može izvršiti pojedina obaveza Ministarstva, u skladu sa zakonom.
V ČUVANJE ZDRAVSTVENIH LIČNIH PODATAKA
Član 50
Medicinska dokumentacija se čuva 15 godina od poslednjeg unosa podataka, osim stomatološkog kartona koji se čuva trajno i zdravstvenog kartona i istorije bolesti koji se čuvaju i nakon smrti pacijenta.
Davaoci zdravstvene zaštite čuvaju medicinsku dokumentaciju u pisanom i elektronskom obliku, u skladu sa ovim zakonom i propisima o arhivskoj građi.
VI NADZOR
Član 51
Nadzor nad sprovođenjem ovog zakona i propisa donijetih na osnovu ovog zakona vrši Ministarstvo, preko zdravstvenog inspektora, u skladu sa zakonom.
VII KAZNENE ODREDBE
Član 52
Novčanom kaznom od tridesetostrukog do dvjestastrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori, kazniće se za prekršaj pravno lice podataka ako:
- ne vodi ili ne vodi po propisanim metodološkim načelima zbirke podataka (čl. 8 i 39).
Za prekršaj iz stava 1 ovog člana, kazniće se i odgovorno lice u pravnom licu, novčanom kaznom od desetostrukog do dvadesetostrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori.
Član 53
Novčanom kaznom od tridesetostrukog do dvjestastrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori, kazniće se za prekršaj pravno lice, ako:
-ne dostavlja prijave, izvještaje i druge podatke ili iste ne dostavlja na propisani način i u propisanim rokovima (čl. 42 i 44);
-ne čuva medicinsku dokumentaciju (član 50 st.1 i 2);
Za prekršaj iz stava 1 ovog člana, kazniće se i odgovorno lice u pravnom licu, novčanom kaznom od desetostrukog do dvadesetostrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori.
Član 54
Novčanom kaznom od jednostrukog do dvadesetostrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori, kazniće se fizičko lice i odgovorno lice u pravnom licu, ako:
- netačno ili nepotpuno vrši unos podataka u medicinsku dokumentaciju (član 41 stav 2);
- nepotpuno i netačno vrši unos podatka u izvještaje (član 41 stav 1).
Član 55
Novčanom kaznom od jednostrukog do dvadesetostrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori, kazniće se fizičko lice koje izjavom koju je potpisalo dalo nepotpune ili netačne podatke (član 41 stav 3).
VIII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Član 56
Podzakonski akti za sprovođenje ovog zakona donijeće se u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Do donošenja akata iz stava 1 ovog člana, primjenjivaće se dosadašnji propisi, ukoliko nijesu u suprotnosti sa ovim zakonom.
Član 57
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o evidencijama u oblasti zdravstva („Sl. list SRCG“, broj 13/79) i primjena Zakona o evidencijama u oblasti zdravstva („Sl. list SRJ“, br. 12/98 i 37/02).
Član 58
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u «Službenom listu Crne Gore“.
O B R A Z L O Ž E NJ E
I USTAVNI OSNOV ZA DONOŠENJE ZAKONA
Ustavni osnov za donošenje ovog zakona, sadržan je u članu 16 stav 1 tačka 5 Ustava Crne Gore, kojim je propisano da se zakonom u skladu sa Ustavom, uređuju i druga pitanja od interesa za Crnu Goru.
II RAZLOZI ZA DONOŠENJE ZAKONA I CILJEVI KOJI SE NJIME ŽELE OSTVARITI
Osnovni razlog za donošenje Zakona o zbirkama podataka u oblasti zdravstva, je potreba da se obezbijede uslovi za dobijanje kvantitativne i kvalitativne informacije o zdravlju i zdravstvenom stanju stanovništva, o zdravstvenom sistemu, obimu i kvalitetu rada zdravstvene službe i druge relevantne informacije za vođenje zdravstvene politike i standardizaciju izvještavanja relevantnim nacionalnim i međunarodnim institucijama.
Istovremeno, donošenje niza zakona u oblasti zdravstva kao što su Zakon o zdravstvenoj zaštiti, Zakon o zdravstvenom osiguranju, Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti, Zakon o obezbjeđivanju krvi, Zakon o zaštiti i unapređenju mentalno oboljelih lica i dr, nametnulo je potrebu donošenja novog zakona kojim će se urediti prikupljanje podataka od značaja za praćenje stanja u oblasti koje se uređuju navedenim zakonima.
Pored toga, u skladu sa evropskim standardima Crna Gora, kao i druge zemlje, mora da razvija sveobuhvatni sistem statistike koji će pokriti jednu takvu kompleksnu i značajnu oblast kao što je oblast zdravstvene zaštite, a polazeći od postojećih i priznatih međunarodnih statističkih standarda u vođenju evidencije u oblasti zdravstva.
Koncept Predloga Zakona o zbirkama podataka u oblasti zdravstva, kao primarni cilj ima praćenje zdravstvenog stanja stanovništva, izvršavanje obaveza svih subjekata u oblasti zdravstva i ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu, kao osnova za donošenje kratkoročne i dugoročne politike i mjera u toj oblasti.
Zbirke podataka, ustanovljene Predlogom zakona, su funkciji ostvarenja navedenog cilja i istovremeno se obezbjeđuju podaci za sistem statističkih istraživanja, jedinstveni informacioni sistem i jedinstveni informacioni sistem u oblasti zdravstva.
III USAGLAŠENOST SA EVROPSKIM ZAKONIMA I POTVRĐENIM MEĐUNARODNIM KONVENCIJAMA
Predlog Zakona nema direktni izvor u evropskom zakonodavstvu, međutim posebno je uvažena direktiva Evropskog parlamenta i Savjeta 95/46/EC o zaštiti građana u vezi sa obradom ličnih podataka i slobodom kretanja tih podataka, budući da su zdravstveni lični podaci dio ličnih podataka građana, što obavezuje na primjenu standarda posebne zaštite tih podataka.Takođe, uvažene su i preporuke Međunarodne konferencije statističara, koje tretiraju statističke podatke vezane za zdravlje, a koje nalažu da je prikupljanje, obrada i objavljivanje ove vrste podataka neophodno, da je potrebno da se ono vrši na nivou države, kao i da je potrebno da se odrede izvori definicije i metodologija koja se za to koristi.
IV OBJAŠNJENJE OSNOVNIH PRAVNIH INSTITUTA I OSNOVNIH PRAVNIH RJEŠENJA
Koncepcija Predloga Zakona, zasniva se na načelima relevantnosti, nepristrasnosti, pouzdanosti, blagovremenosti, racionalnosti, konzistentnosti i povjerljivosti.
Navedena načela su uslov da svaki definisani podatak zadovolji jasno postavljene uslove koji se odnose na obezbjeđivanje svrhe od značaja za zdravlje građana i zdravstveni sistem, objektivan način određivanja definicije, metoda prikupljanja i obrade podataka, na osnovu profesionalnih standarda, tako da rezultati dobijeni vođenjem zbirki podataka u potpunosti odražavaju zdravstveno stanje stanovništva sa određenim nivoom preciznosti.
Aktivnosti utvrđene ovim zakonom i propisima donijetim na osnovu njega, ostvaruju se i izvršavaju u propisanim rokovima, uz optimalno korišćenje svih resursa i smanjenja opterećenja izvještajnih jedinica, uz obaveznu zaštitu podataka o zdravstvenom stanju građana u skladu sa ovim zakonom, Zakonom o zaštiti podataka o ličnosti i statističke anonimnosti.
Rješenja o vođenju zbirki podataka, sadržana u ovom zakonu, zasnovana su na sljedećoj osnovnoj koncepciji i to:
a) da se ustanove sve vrste zbirki podataka koje se vode u oblasti zdravstva;
b) da se propiše subjekt koji vodi zbirku podataka;
v) da se u okviru svake zbirke zaokruži cjelokupni informativni tok, tako što će se utvrditi:
- sadržaj zbirke podataka (obelježje),
- sredstva i rokovi za dostavljanje podataka odnosno izvještaja,
- početak i prestanak vođenja zbirki podataka,
- vrijeme i čuvanje podataka.
g) da se propiše obaveza vođenja zbirki podataka po jedinstvenim metodološkim principima, kako bi se osigurala jedinstvenost podataka i njihovo povezivanje,
d) da se propiše način i sredstva za vođenje zbirki podataka uz mogućnost za elektronsku obradu podataka,
đ) da se propišu osnovni standardi i mehanizmi za pokretanje i obradu podataka iz zbirki podataka, kao i odgovornost za tačnost podataka, i
e) da se definišu osnovni ciljevi i svrha zbirki podataka u oblasti zdravstva.
Po svom sadržaju, načinu prikupljanja podataka, kao i načinu izvještavanja većina zbirki podataka u oblasti zdravstva, stoji u odnosu funkcionalne povezanosti.
1) U dijelu “Osnovne odredbe”, (čl. 1 do 7 Predloga zakona), utvrđen je predmet uređivanja ovog zakona, značenje pojedinih izraza i definisana osnovna koncepcijska načela zakona, čija primjena obezbjeđuje objektivan način određivanja definicija, metoda prikupljanja i obrade podataka, na osnovu profesionalnih standarda, tako da rezultati dobijeni vođenjem zbirki podataka u potpunosti odražavaju zdravstveno stanje stanovništva. Aktivnosti uređene ovim zakonom i propisima donijetim na osnovu njega ostvaruju se i izvršavaju u propisanim rokovima, uz optimalno korišćenje svih resursa uz obaveznu zaštitu podataka o zdravstvenom stanju građana u skladu sa ovim zakonom, propisima o zaštiti podataka o ličnosti i statističkoj anonimnosti.
2) U dijelu “Vrste, sadržaj i način vođenja zbirki podataka”, (čl. 7 do 39 Predloga zakona), date su vrste i sadržaj propisanih zbirki podataka, tako što se za svaku utvrđuje osnovni sadržaj, a specifični sadržaji ustanovljenih zbirki, propisaće se podzakonskim aktom na osnovu ovog zakona.
Istim odredbama utvrđeno je da se u vođenje zbirke podataka u oblasti zdravstva koriste jedinstvena metodološka načela, jedinstveni standardi i standardni postupci, koje propisuje Ministarstvo
3) U dijelu “Način prikupljanja i unosa podataka”, (čl. 39 do 46 Predloga zakona), utvrđena je obaveza davaoca zdravstvene zaštite, da prikupljanje podataka vrše upisom u medicinsku dokumentaciju, kao sredstvima za vođenje zbirki podataka.
Navedenim odredbama, takođe je propisana odgovornost zdravstvenih radnika i saradnika, kao i lica od koga se uzimaju podaci za tačnost datih podataka. Takođe ovim odredbama ustanovljena je obaveza dostavljanja podataka upravljačima zbirki podataka – Institutu za javno zdravlje i Specijalnoj bolnici za plućne bolesti Brezovik kao i obaveza propisivanja obrazaca i rokova za dostavljanje podataka, odnosno prijava izvještaja, kao i vođenje zbirki podataka u pisanoj i elektronskoj formi.
Strategijom razvoja zdravstvenog sistema, utvrđen je razvoj integralnog informacionog sistema zdravstva i zdravstvenog osiguranja, shodno čemu je s obzirom na tehničke, kadrovske i infrastrukturne potencijale, predviđeno da Centar za razmjenu podataka pri Republičkom fondu za zdravstveno osiguranje, omogući elektronsku razmjenu podataka između davaoca zdravstvene zaštite i upravljača zbirki podataka i obezbijediti visok stepen čuvanja i zaštite podataka.
4) U dijelu “Obrada, korišćenje i razmjena podataka”, (čl. 46 do 50 Predloga zakona), ustanovljava se obezbjeđenje kvaliteta i jedinstva podataka za naučna i statistička istraživanja, razmjena podataka između pojedinih zbirki, kao i dostava podataka u zaštićenom (anonimnom) obliku Ministarstvu, sa izuzetkom da radi izvršenja pojedinih obaveza ministarstva, istom upravljači zbirki mogu dostaviti i zdravstvene lične podatke pojedinca.
5) U dijelu “Zaštita i čuvanja zdravstvenih ličnih podataka”, (čl. 50 Predloga zakona), Ovom odredbom propisano je i vrijeme čuvanja medicinske dokumentacije koja se u pisanom i elektronskom obliku čuva u skladu sa ovim zakonom i propisima o zaštiti arhivske građe.
6) Dio “Nadzora”, (član 51 Predloga zakona), sadrži odredbu kojom se propisuje da nadzor nad primjenom ovog zakona vrši Ministarstvo, preko zdravstvenog inspektora.
7) Dio “Kaznene odredbe”, (čl. 52 do 54 Predloga zakona), sadrži odredbe kojima se propisuju kazne za neizvršenje obaveza u pogledu urednog vođenja, korišćenja i razmjene podataka u propisane svrhe, i za nepridržavanje rokova za dostavljanje izvještaja od strane zdravstvenih ustanova i drugih pravnih lica, kao i odgovornih lica koji su utvrđeni kao nosioci vođenja zbirki podataka.
8) Dio “Prelazne i završne odredbe”, (čl. 56 do 58 Predloga zakona), reguliše pitanje primjene i važenja zakona, kao i donošenje podzakonskih i drugih akata za njegovo sprovođenje.
Sadržaj, obelježja i broj zbirki podataka, uslovljene su i time što se podacima i zbirki podataka u oblasti zdravstva, alimentira veliki informacioni sistem statističkih istraživanja, kao jedinstveni informativni sistem u oblasti zdravstva.
Ove zbirke podataka služe kao izvor statističkih podataka, za sprovođenje Programa statističkih istraživanja u oblasti zdravstva, što znači da treba da obezbijede odgovarajući broj, vrstu i strukturu podataka. Takođe, pri formulisanju zakonskih rješenja u Predlogu Zakona o zbirkama podataka u oblasti zdravstva, u najvećoj mjeri korišćena su pozitivna iskustva u praksi, jer se time postiže efekat boljeg vođenja zbirki podataka u operativnom smislu.
V POTREBNA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE ZAKONA
Za sprovođenje ovog zakona potrebno je obezbijediti sredstva za obezbjeđenje plata novozaposlenih, radi vođenja registara u Institutu za javno zdravlje.
Translation - English LAW ON DATA COLLECTIONS IN THE FIELD OF HEALTH CARE
I BASIC PROVISIONS
Article 1
This law prescribes the types, contents and the manner of maintaining data collections in the field of health care as elements of single health care statistics, as well as the manner of collecting, processing, use, protection and keeping data from the collections.
Article 2
Data collections in the field of health care (hereinafter: data collections) are groups of data with precise definitions, serving for: monitoring and studying the health status of the population; planning and programming health care; implementing statistical and scientific researches; performing obligations of all entities in the field of health care as well as providing assistance to public authorities in conducting health policy.
Article 3
Maintaining data collections provides for the terms for achieving quantitative and qualitative information on the health status and health care of the population, the scope and the quality of work of the health service and other relevant information necessary for conducting health policy and standardization of reporting to relevant national and international institutions.
Article 4
The administrator of data collections shall be the Public Health Institute (hereinafter: the administrator).
By way of exception from paragraph 1 of this Article, Brezovik Special Hospital for Lung Diseases shall manage the tuberculosis registry, as a data collection.
The administrator shall collect data and be responsible for their processing, keeping and publicizing within the delegated competences and authorizations.
Article 5
Maintaining data collections shall be based on principles of relevance, impartiality, reliability, timeliness, rationality, consistency and confidentiality, which imply that:
- each defined data has to satisify clearly given conditions referring to providing for a purpose that is of significance for the health of citizens and for the health care system;
- definitions and methods of collecting, processing and using data are being established in an objective manner, independently from any type of influence;
- the establishment of methods and procedures related to collecting, processing and the use of data is conducted on basis of professional standards, scientific methods and principles, so that the results achieved by maintaining data collections fully reflect the health status of the population;
- maintaining data collections is done within prescribed deadlines;
- all resources are used optimally, taking care of the scope of work and costs for maintaining records.
Article 6
Provisions of the law regulating the protection of personal data and the law regulating statistical research shall be applied on the issues related to collecting, processing and giving personal data that are contained in data collections.
Article 7
Certain terms used in this law shall have the following meaning:
1) the registry represents a vertical and continuous data collection. It is a defined and organized system for collecting, keeping, processing, analyzing and using data in a certain field, group of illnesses and other conditions related to health at the level of the entire population or a system for collecting, keeping, processing, analyzing and using data from the health care system on personnel and other capacities in the health care;
2) data set represents a part of the data collection containing demographic, socio-economic, medical or other data related to the health of the population;
3) medical documents represents a group of resources for a harmonized recording and collection of data on events and activities in the health care system;
4) report represents data grouped according to methodology established in advance, on the diagnosed disease or condition and implemented activities in the field of health care;
5) health care providers are medical institutions that have been registered for the performance of medical activity;
6) contact between the beneficiaries and providers of health care is indirect or direct manner of collecting data on the group of registered health problems, activities that were conducted, use of resources, object of protection, included health care providers ect.;
7) personal medical data are personal data on the health status of an individual and personal data related to the provision of health care for the population and individuals.
II TYPES, CONTENT AND MANNER OF MAINTAINING DATA COLLECTIONS
Article 8
The following data collections and registries as a special type of data collections shall be maintained in the field of health care:
1) registries of illnesses having a higher socio-medical significance, contagious diseases and other conditions related to the health of population;
2) registries of resources in the health care system;
3) data collections;
- noninstitutional health care;
- institutional health care;
- in the field of health care of employees;
- on laboratory services;
- on radiological services;
- on transfusiology;
- on physical medicine and rehabilitation;
- on the work of pharmacies;
- on the organizational structrure and personnel within the health care system;
- on the influence of environment on the life and health or people; and
4) other data collections for which the public administration authority in charge of health affairs (hereinafter: the Ministry) establishes to be of interest for the health of the population.
Article 9
Registries of illnesses having a higher socio-medical significance, contagious diseases and other conditions related to the health of population shall be as follows:
- contagious diseases;
- immunization;
- tuberculosis;
-HIV/AIDS;
- malignant neoplasms;
- drug-addiction;
- diabetes;
-cerebrovascular diseases;
- Ischemic heart diseases/acute coronary syndrome;
- psychosis;
-traumatisms;
-occupational diseases;
-on the health care of children and young people with psychophysical developmental disabilities and psychosocial disabilities;
- growth and development of children and young people, and
- other registries for which the Ministry establishes to be of interest for the health of the population.
Article 10
The registries referred to in Article 9 of this Law shall contain personal data on the individual: name and surname, date and place of birth, sex, place of residence and address, marital status, education, profession, employment, user identification (Personal Identification Number) and health insurance.
The registries referred to in paragraph 1 of this Article shall also contain specific health data that will be regulated by an act of the Ministry.
Article 11
Registries of resources in the health care system shall be:
1) the registry of personnel in the health care, and
2) .the registry of medical institutions.
The form, contents and the manner of maintaining registries referred to in paragraph 1 of this Article shall be regulated by an act of the Ministry.
Article 12
Data collections of noninstitutional health care shall be:
1) data collection on preventive health care;
2) data collection on curative health care (at the primary level);
3) data collection on specialist health care;
4) data collection on health education;
5) data collection on emergency medical assistance.
Article 13
The basic data set of noninstitutional health care shall contain: user identification (Personal Identification Number), health insurance, name, name of a parent and surname, place of residence, marital status, education, employment, health status, contacts data, as well as data on the health care providers.
Contacts referred to in paragraph 1 of this Article shall be classified according to: sex, age group, MKB-10 or diagnostic group and activity that has been undertaken for the benefit of an individual`s health care.
Article 14
Data collection on preventive health care shall contain a data set on:
1) preventive health care of children;
2) preventive health care of adults;
3) preventive health care of women;
4) preventive health care of employees, and
5) preventive dental care.
Apart from the data referred to in Article 13 of this Law, the basic data set of preventive health care shall contain the data on: the type of preventive activity, the contents of preventive examination and the result of preventive examination.
Article 15
Data collection of curative health care shall contain a data set on:
1) curative health care of children;
2) curative health care of adults;
3) curative health care of women;
4) curative health care of employees, and
5) curative dental care.
Article 16
Apart from the data referred to in Article 13 of this Law, the basic data set of curative health care shall contain the data on: the type of curative examination, health status, working diagnosis, final diagnosis, referring to other health care units for purposes of analysis, referring to other health care levels for the purpose of treatment, therapy and the result of treatment.
Article 17
Apart from the data referred to in Article 13 of this Law, data collection of specialist health care shall contain the data on: the type of specialist examination, activity conducted, diagnostic procedure, diagnosis, therapy and the result of treatment.
Article 18
Data collection on work on health education shall contain the data on: the type, time, place of provider and the content of activity, population covered, duration of activity, applied strategies and the health care provider.
Article 19
Apart from the data referred to in Article 13 of this Law, data collection on emergency medical assistance shall contain the data on: examinations that were carried out, diagnosed disease or condition, results, conducted resuscitations and transports and health care provider.
Article 20
Data collections of institutional health care shall be:
1) data collection on the organization and work of hospitals;
2) data collection on hospitalizations (patients treated in hospitals);
3) data collection on labours and
4) data collection on conducted abortions.
Article 21
Data collection on the organization and work of hospitals shall contain the data on: organizational units, medical workers, medical associates and other employees, the number of beds, days of treatment and movements of treated patients.
Article 22
The basic data set of institutional health care for data collections referred to in Article 20, items 2, 3 and 4 of this law shall contain the data on: user identification (Personal Identification Number), health insurance, name, name of a parent and surname, place of residence and address, marital status, education, employment, job, name of medical institution, health care providers, type of reception, ordinal number of entry and date of reception at the hospital.
Article 23
The data collection on hospitalizations (patients treated in hospitals) apart from the data referred to in Article 22 of this Law shall contain the data on: the date the episode started, the ordinal number of the episode, the main diagnosis, the accompanying diagnosis, complication, operation, date of operation, daily treatment, date of episode's conclusion, result, date of patient's death, the basic cause of death, immediate cause of death and date of release from the hospital.
Article 24
Apart from the data referred to in Article 22 of this Law, the data collection on labours shall contain the data on: case history of the woman in childbed, course of pregnancy, potential pathological condition during pregnancy, diagnosis of labour, vital status of the new-born child, pathological status of the new-born child at birth and the basic cause of death, if the new-born child has died.
Article 25
Apart from the data referred to in Article 22 of this Law, the data collection on conducted abortions shall contain the data on: case history, type of abortion, how advanced the pregnancy was, status, manner of executing and result of abortion.
Article 26
Data collections in the field of health care of employees are:
1) data collection on injuries at work and
2) data collection on absenteeism.
Article 27
The basic data set for the data collections in the field of health care of employees shall contain: user identification (Personal Identification Number), health insurance, name, name of a parent and surname, place of residence, marital status, education, employment, branch of activity, job description, diagnosis, as well as data on health care providers.
Article 28
Apart from the data referred to in Article 27 of this Law, the data collection on injuries at work shall contain the data on: type of injury, place and time of the injury, cause of injury and further medical procedure.
Apart from the data referred to in Article 27 of this Law, the collection of data on absenteeism shall contain the data on: the length of absence from work, the reasons for absence from work, further procedure of absence from work and potential disability.
Article 29
The data collection on laboratory services shall contain the data on: the type of laboratory, the seat, the type of testing and the number of tested samples.
Article 30
The collection of data on radiological services shall contain the data on: the place of provided service, the type of radiological service and the number of services.
Article 31
The collection of data on transfusiology shall contain the data on: the number of blood samples, the quantity of taken blood, blood products and the status of blood donor.
Article 32
Data collection on physical medicine and rehabilitation shall contain the data on:performed physical therapy and rehabilitation, contacts, diagnosis, treatment status, type of rehabilitation and health care providers.
Article 33
The data collection on the work of pharmacies shall contain the data on: the quantity of dispensed medicines, the type of medicines and the manner of dispensing them.
Article 34
The data collection on the organizational structrure and personnel within the health care system shall contain the data on: health care provider, medical workers and medical associates, professional profile of personnel, level of education and occupation, age and sex structure of personnel, status as well as the type of specialty.
Article 35
Data collections on the influence of environment on the life and health or people shall be:
1) data collection on the hygienic propriety of potable water;
2) data collection on the level of pollution of air and its influence on the health state of the population;
3) data collection on the security of food stuffs and on health propriety of general use items.
Article 36
The basic data set for data collections on the influence of environment on the life and health or people shall contain the data on: venue, time, testing type and testing results.
Apart from the data referred to in paragraph 1 of this Article, data collections referred to in Article 35, items 1, 2 and of this law shall contain the data on: physical and chemical characteristics of the tested water or air sample.
Apart from the data referred to in paragraph 1 of this Law, the data collection referred to in Article 35 item 3 of this Law shall also contain the data on: the type of food stuff or the general use item being tested.
Article 37
More detailed contents, form and manner of maintaining data collections referred to in Article 8 of this Law shall be prescribed by an act of the Ministry.
Article 38
Data collections shall be maintained in written and electronic form.
Single methodological principles, single standards and standard procedures for forming and sending reports that are prescribed by the Ministry at the proposal of the Public Health Institute shall be used for maintaining data collections.
With the objective of maintaining and establishing the information system for the field of health care, the Public Health Institute shall:
- harmonize definitions of data terms:
- introduce and cancel data terms;
- harmonize classifications, nomenclatures and codes.
III MANNER OF COLLECTING AND ENTERING DATA
Article 39
The entry of data into medical documents, an integral part of which are basic medical documents and documentary – reporting forms (notifications and reports) shall be done by health care providers.
The basic medical documents shall contain data on:
- the individual (PIN, surname, name, name of a parent, marital status, education, occupation, permanent residence address, municipality, employment, insurance, date of death);
- health care (diagnosis, date of contact, planned contacts, identification of doctor, therapy, referral, reason of temporary incapacity to work, cause of death, reason of processing, family case history, health care plan);
- care and other related activities (care, nutrition and the alike), and
- other data on health care (findings, statements, opinions and other documents).
The basic medical documents that are used by health care providers while providing health care shall be the basic source of data for data collections.
Medical documents referred to in paragraph 1 of this Article shall be maintained in written and electronic form.
More detailed contents and manner of maintaining medical documents shall be prescribed by an act of the Ministry.
Article 40
The entry of data into medical documents referred to in Article 39 of this Law shall be done on basis of examination results, public and other documents or statements of persons whose data are being entered into the medical documents.
In case the data can not be entered into medical documents in the manner prescribed in paragraph 1 of this Article, the entry shall be done on basis of a signed statement of the person from whom data are taken.
Article 41
Medical workers and medical associates shall confirm with their signature the assertions and results of examinations and other services.
The medical worker and the medical associate entering the data shall be responsible for accuracy and completeness of data entered into the medical documents.
The person who has given the statement shall be responsible for accuracy of data given in the statement.
Article 42
Health care providers shall deliver data from medical documents to administrators of data collections by way of reports and notifications, in written and electronic form.
The data referred to in paragraph 1 of this Article shall be delivered by health care providers in electronic form to the Center for Data Exchange of the Republican Health Insurance Fund (hereinafter: the Center).
The Center shall enable electronic data exchange between the health care provider and the data collections administrator, to develop and maintain the information-communication infrastructure and to provide protection and data maintenance, in line with law.
The terms, manner and the procedure of accessing data at the Centre shall be prescribed by an act of the Ministry.
Article 43
Accuracy and completeness of data given in the reports referred to in Article 42 paragraph 1 of this Law shall be confirmed by a responsible person of the health care provider who delivers data, whereas medical worker or medical associate entering the data into the notification shall be responsible for accuracy and completeness of data given in the notifications.
Article 44
Reports and notifications referred to in Article 42 of this Law shall be:
1) Notification on conducted obligatory immunization against contagious disease;
2) Notification on the case and epidemics of contagiuos disease;
3) Notification on HIV/AIDS;
4) Notification on tuberculosis;
5) Notification on patients treated in hospitals;
6) Notification on pregnancy terminations;
7) Notification on labours;
8) Notification on treated psychoactive substances addicts;
9) Notification on malignant neoplasms;
10) Notification on diabetes;
11) Notification on ischemic heart disease (acute coronary syndrome);
12) Notification on cerebrovascular diseases;
13) Notification on psychosis;
14) Notification on traumatisms;
15) Notification on occupational diseases;
16) Report on the implementation of preventive and special examinations for children, women, grown-ups, dental preventive examinations for children and young persons;
17) Report on work and diagnosed illnesses and conditions in primary health care;
18) Report on work and diagnosed illnesses and conditions in specialist health care;
19) Report on work on health education;
20) Report on the work of the community health unit;
21) Report on work and diagnosed illnesses and conditions in emergency medical assistance;
22) Report on the implementation of preventive and specific examinations of workers' health care;
23) Report on injuries at work;
24) Report on absenteeism;
25) Report on the organization and work of hospitals;
26) Report on the health care of children and young persons with psychophysical developmental disabilities and psychosocial disabilities;
27) Report on the growth and development of children and young people;
28) Report on the work of laboratories;
29) Report on radiological services;
30) Report on physical medicine and rehabilitation;
31) Report on transfusiology;
32) Report on the organizational structure and personnel in the health care;
33) Report on the work of pharmacies;
34) Report on the hygienic propriety of potable water;
35) Report on the pollution of air and influence on the health status of the population;
36) Report on the safety of food stuffs and health propriety of general use items; and
37) other notifications and reports for which the Ministry establishes to be of significance for maintaining data collections.
The manner, delivery deadlines and the forms of notifications and reports referred to in paragraph 1 of this Article shall be prescribed by the Ministry, at the proposal of the Public Health Institute.
Article 45
Authorized person for maintaining data collections of the administrator shall be responsible for accuracy and completeness of entered data.
If there is suspicion about the accuracy of the delivered data, the administrator shall inform the health care provider thereon.
The health care provider shall check the accuracy of data referred to in paragraph 2 of this Article and amend potential mistakes.
The amendment of all data should be conducted in the manner which enables insight into the previous data, time when the data was amended and by whom.
Amendment of data in the data collection shall be done by the authorized person of the administrator.
IV PROCESSING, USE AND EXCHANGE OF DATA
Article 46
The Public Health Institute shall develop, enhance and maintain its own information - statistical infrastructure in line with technical standards in that area, for the purpose of providing for the processing of data and development of appropriate reports, in line with the reporting needs and standards to national and international entities.
Article 47
The administrator may exchange data among certain data collections from the data collections containing personal medical data in order to ensure the quality and uniformity of data, for scientific and statistical researches.
The administrator shall regulate the manner of providing data referred to in paragraph 1 of this Article.
Article 48
The administrator shall enable the provision and linking of data from the data collections to health care providers that are carrying out screening testing so as to diagnose illness early.
The Public Health Institute may also collect the data related to health protection of individuals for the needs of epidemiologic and other researches.
In case referred to in paragraph 2 of this Article, health care providers shall deliver other data as well, at the request of the Public Health Institute, apart from the data as established by this law.
Article 49
Health care providers and administrators shall deliver data from the medical documents and data collections at the request of the Ministry.
The data referred to in paragraph 1 of this Article shall be delivered without the individual's personal data.
By way of exception, health care providers and administrators may deliver to the Ministry personal data as well, if a certain obligation of the Ministry may not be performed in line with the law by using anonymous data.
V KEEPING PERSONAL MEDICAL DATA
Article 50
The medical documents shall be kept for 15 years after the last entry of data, with the exception of a dental record card that is kept permanently and medical record card and case history that are kept even after the patient’s death.
Health care providers shall keep medical documents in written and electronic form, in line with this law and regulations on archive material.
VI SUPERVISION
Article 51
Supervision over the implementation of this law and regulations adopted on basis of this law shall be conducted by the Ministry, through a health inspector, in line with law.
VII PENAL PROVISIONS
Article 52
A fine in the amount of thirty fold to two hundred fold amount of the minimum wage in Montenegro shall be imposed for an offence on the legal person which:
- does not maintain data collections or does not maintain them under prescribed methodological principles for data collections (Art. 8 and 39).
The responsible person in the legal entity shall also be punished for the offence referred to in paragraph 1 of this Article, by a fine in the amount of ten fold to twenty fold amount of the minumum wage in Montenegro.
Article 53
A fine in the amount of thirty fold to two hundred fold amount of the minimum wage in Montenegro shall be imposed for an offence on the legal person which:
-does not submit notifications, reports and other data or does not deliver them in the prescribed manner and within prescribed deadlines (Art. 42 and 44);
-does not keep medical documents (Article 50, paras 1 and 2);
The responsible person in the legal entity shall also be punished for the offence referred to in paragraph 1 of this Article, by a fine in the amount of ten fold to twenty fold amount of the minumum wage in Montenegro.
Article 54
A fine in the amount of one fold to twenty fold amount of the minimum wage in Montenegro, shall be imposed both on the natural person and the responsible person in the legal entity which:
- enters data incorrectly or incompletely into the medical documents (Article 41, paragraph 2);
- enters data incorrectly or incompletely into the reports (Article 41, paragraph 1).
Article 55
A natural person which has given incomplete or incorrect data in the statement signed by him/her (Article 41, paragraph 3) shall be punished by a fine in the amount of one fold to twenty fold amount of the minimum wage in Montenegro.
VIII TRANSITIONAL AND FINAL PROVISIONS
Article 56
The secondary legislation for the implementation of this law shall be adopted within a year as of the day when this law enters into force.
Currently valid regulations shall be applied until the adoption of acts referred to in paragraph 1 of this Article, if they are not in contravention to this law.
Article 57
The Law on Records in the Field of Health Care (Off. Gazette of S
Serbian to English: Struktura Zakona o besplatnoj pravnoj pomoci
Source text - Serbian STRUKTURA ZAKONA O BESPLATNOJ PRAVNOJ POMOĆI
sa bližim pojašnjenima
Nakon inicijalnog sastanka i formiranja radne grupe za izradu Zakona o besplatnoj pravnoj pomoći ustanovljena je sljedeća faza u kojoj se treba izvršiti uvid u neka od rješenja u uporednom pravu i na osnovu uočenih iskustava konstruisati model koji bi bio najprihvatljiviji za crnogorske prilike, odnosno veličinu države, kao i podatke kao što su: broj sudova, broj predmeta u radu pred sudovima, kapacitet sudske administracije, administrativni kapaciteti ostalih državnih organa, broj advokata i notara, finansijski kapacitet budžeta, konfiguraciju terena i saobraćajnu infrastukturu, opremljenost i povezanost institucija, odnosno njihovu međusobnu komunikaciju i druge okolnosti koji su determinantne za uspješno funkcionisanje sistema.
Struktura prednacrta Zakona obuhvatila bi sljedeća poglavlja:
• Opšte odredbe i definicije (svrhu Zakona, predmet regulisanja, princip bona fidae u odnosu na predmet spora i pristup institucijama pravosuđa i sistema pravne pomoći)
• Vrste pravne pomoći u odnosu na njenu sadržinu, postupak za koji se odobrava i pružaoce usluga
• Korisnici pravne pomoći, odnosno lica koja ispunjavaju uslov za besplatnu pravnu pomoć
• Oblici pružanja usluga pravne pomoći
• Uslovi za sticanje prava na besplatnu pravnu pomoć
• Uslovi za pružanje usluga pravne pomoći i organizacije koje pružaju takve usluge
• Postupak odobravanja besplatne pravne pomoći i organi nadležni za odlučivanje, odosno infrastruktura sistema pravne pomoći na nivou države i lokalne samouprave
• Kontrola zloupotrebe instituta pravne pomoći, promijenjene okolnosti i regresiranje odobrenih troškova pravne pomoći
• Nadzor nad izvršenjem Zakona i kontrola kvaliteta u pružanju usluga pravne pomoći
OPŠTE ODREDBE
Predmet regulisanja
Ovim Zakonom se uređuje sistem besplatne pravne pomoći, principi na kojima se zasniva, vrste pravne pomoći u odnosu na njenu sadržinu, postupke za koje se odobrava i pružaoce usluga, korisnici besplatne pravne pomoći i uslovi za sticanje ovog prava, oblici pružanja usluga pravne pomoći, organizovanje sistema besplatne pravne pomoći i ispunjenje uslova za organizacije koje pružaju usluge pravne pomoći, postupak za odobrenje korišćenja prava na besplatnu pravnu pomoć, nadležnost organa i službi u postupku odlučivanja i izvršenja Zakona, kontrola zloupotrebe instituta pravne pomoći, promijenjene okolnosti i regresiranje odobrenih troškova na ime pravne pomoći i nadzor nad izvršenjem Zakona i kontrola kvaliteta u pružanju usluga pravne pomoći.
Svrha Zakona
Besplatna pravna pomoć je oblik ostvarivanja prava fizičkog lica na pravedno suđenje i jednak pristup pravdi pred sudom i drugim organima, čije troškove u cjelini ili djelimično plaćaju organi nadležni za sprovođenje ovog zakona.
Prava i principi utvrđeni ovim zakonom predstavljaju minimum prava koji se drugim zakonima i propisima ne mogu umanjivati.
Korisnici i pružaoci usluga besplatne pravne pomoći dužni su postupati u dobroj vjeri i na način koji omogućuje pravično, zakonito i efikasno sprovođenje Zakona.
Pravo na besplatnu pravnu pomoć ne obuhvata pravo na oslobađanje od sudskih ili administrativnih taksi i drugih troškova postupka, koje se ostvaruju u skladu s drugim zakonima.
Značenje pojedinih izraza
Pravo na besplatnu pravnu pomoć predstavlja ovlašćenje svakog fizičkog lica da traži i dobije od nadležnog organa ostvarivanje prava na pravnu pomoć pod uslovima propisanim ovim Zakonom.
Nadležni organi za odobrenje korišćenja besplatne pravne pomoći su osnovni sudovi u Crnoj Gori, u skladu sa ovim Zakonom, a u zavisnosti od mjesne nadležnosti pojedinih sudova u konkretnom predmetu.
Vrste pravne pomoći predstavljaju pravni okvir u kojem korisnik može zahtijevati ispunjenje svojeg prava od pojedinih pružalaca usluga pravne pomoći. Vrste pravne pomoći su primarna i sekundarna.
Primarna pravna pomoć obuhvata pravo korisnika na opšte pravne informacije, početni pravni savjet i pravni savjet u konkretnoj pravnoj stvari. Primarna pravna pomoć obuhvata i zastupanje u upravnim stvarima, postupak po ustavnoj žalbi i inicijalni akt za zaštitu prava pred Evropskim sudom za ljudska prava.
Sekundarna pravna pomoć obuhvata pravo korisnika na sastavljanje pismena kojim se pokreće sudski postupak i sprovode procesne radnje i pravo na zastupanje pred sudovima u Crnoj Gori.
Oblici pravne pomoći su pravne radnje kojima se korisniku pravne pomoći omogućava zaštita prava na pravedno suđenje i efikasan pristup pravdi.
Tražilac pravne pomoći je svako lice pod nadležnošću državnih organa u Crnoj Gori koje ustaje sa zahtjevom za odobrenje korišćenja ovog prava
Korisnik pravne pomoći je svako lice koje se nalazi na teritoriji Crne Gore, a kojemu je nadležni organ odobrio korišćenje ovog prava u skladu sa Zakonom
Pružaoci pravne pomoći su advokati, notari, nevladine organizacije, sindikati i pravne klinike pravnih fakulteta koji su ovlašćeni da se, u skladu s odredbama procesnih zakona u Crnoj Gori, mogu pojavljivati kao puni procesni punomoćnici u svim postupcima u kojima se ostvaruje pravo na pravnu pomoć, zavisno od vrste i oblika pravne pomoći za čije pružanje su ovlašćeni ovim Zakonom.
Organ lokalne samouprave je ovlašćen da samostalno formira službu pravne pomoći radi pružanja usluga u upravnim stvarima na svojoj teritoriji, uz obavezu da uredi način organizacije i finansiranja ove službe i pravo da sredstva stečena regresiranjem troškova prihoduje u svoj budžet. Ova služba pravne pomoći može se organizovati za teritoriju više jedinica lokalne samouprave.
Mjere za mirno rješavanje spora su radnje i postupci kojima se protivna stranka korisnika pravne pomoći poziva da prije otpočinjanja postupka pred nadležnim organom, nastali spor riješi sporazumom. Ove mjere se sprovode u okviru primarne pravne pomoći i obuhvataju uputstva stranki o prirodi medijacije, postupku mirnog rješenja spora, pravima stranaka u postupku medijacije i ishodu medijacije u smislu njenih pravnih posljedica. Ponuda medijacija bi bila obaveza prije otpočinjanja sudskog spora za koji se odobrava besplatna pravna pomoć.
Nepotrebnim vođenjem postupka smatraće se postupci u kojima ne postoji pravni interes za vođenje postupka, odnosno postupak očigledno pokreće radi postizanja cilja koji je suprotan principima poštenja i morala, kao i kada je zahtjev podnosioca u očiglednom nesrazmjeru sa stvarnim izgledom na uspjeh. Nepotrebno vođenje postupka postoji i kada je materijalni ishod spora po stranku u očiglednoj nesrazmjeri sa visinom troškova korišćenja prava na pravnu pomoć.
Zloupotreba prava na pravnu pomoć postoji ako je podnosilac zahtjeva dao neistinite ili netačne podatke o ispunjavanju uslova iz ovog zakona, odnosno ako u slučaju promijenjenih okolnosti u toku vođenja postupka iste nije prijavio nadležnom organu.
Licem slabog imovinskog stanja smatra se lice koje, prema svom i opštem imovnom stanju članova svog porodičnog domaćinstva, nema sredstava da plati punomoćnika ili pojedine procesne radnje punomoćnika, bez štete za nužno izdržavanje sebe i svoje porodice. Imovno stanje lica se ustanovljava na osnovu podataka koje tražilac besplatne pravne pomoći dostavi nadležnom organu, kao i na osnovu podataka koje su u obavezi dostaviti sva pravna i fizička lica na zahtjev nadležnog organa za odobrenje besplatne pravne pomoći.
Članovima porodičnog domaćinstva u smislu ocjene imovnog stanja tražioca smatraju se lica koja su kao takva predviđena čl.11. Zakona o socijalnoj i dječijoj zaštiti Crne Gore.
Uputnica je akt kojim se na osnovu odluke nadležnog organa pružalac usluge pravne pomoći poziva da ispuni svoju obavezu
Prekogranični sporovi su sporovi koje vode korisnici pravne pomoći u pravnim sistemima van Crne Gore, a koji su stekli pravo na pravnu pomoć na osnovu ovog zakona i u skladu sa ustanovljenim međunarodnim obavezama Crne Gore za pružanje pravne pomoći van njenog pravnog sistema.
Postupci za koje se odobrava korišćenje besplatne pravne pomoći
Pravna pomoć pruža se korisnicima pravne pomoći u sljedećim postupcima u kojima se
ostvaruju i štite njihova prava i zakonom zasnovani interesi.
• upravni postupak,
• upravni spor,
• prekršajni postupak,
• parnični postupak,
• vanparnični postupak,
• izvršni postupak,
• krivični postupak, osim u dijelu se tiče odbrane po službenoj dužnosti u skladu sa Zakonikom o krivičnom postupku Crne Gore
• postupak po ustavnoj žalbi
• iniciranje postupka za zaštitu prava pred Evropskim sudom za ljudska prava
Ostvarivanje prava na pravnu pomoć ne odnosi se na:
• privredne sporove
• registraciju privrednih društava,
• postupak registracije preduzetničke djelatnosti,
• postupak registracije udruženja građana ili fondacija,
• postupke pred nadležnim poreskim organima,
• postupke pribavljanja urbanističke saglasnosti i građevinske dozvole, kao i druge pravne radnje u vezi s građenjem,
• sastavljanje privatnih isprava i ugovora, osim onih koji su nužni za sprovođenje postupka za koji se odobrava besplatna pravna pomoć.
Nadležni organ može izuzetno odobriti pružanje pravne pomoći u slučajevima kada se radi o žrtvi porodičnog nasilja, žrtvi trgovine ljudima, žrtvi drugog teškog krivičnog djela ili drugim opravdanim slučajevima kada to nalaže interes pravičnosti.
Korisnici besplatne pravne pomoći i uslovi koje moraju ispunjavati za ostvarivanje ovog prava
Korisnici besplatne pravne pomoći mogu biti:
• državljani Crne Gore i druga fizička lica koja se nalaze na teritoriji Crne Gore,
• lica bez državljanstva (apatridi) i tražioci azila u Crnoj Gori
• sva fizička lica koja nisu u stanju podmiriti troškove pravne pomoći, a koja se nalaze na teritoriji Crne Gore pod međunarodnom zaštitom u skladu s međunarodnim standardom, a naročito tražioci međunarodne zaštite, izbjeglice, lica pod supsidijarnom zaštitom i privremenom zaštitom , žrtve trgovine ljudima i djeca stranci koja su zatečena bez pratnje roditelja ili zakonskog staratelja.
• lica čija su prava zaštićena odredbama međunarodnih ugovora potvrđenih i objavljenih u Crnoj Gori ili su na to ovlašćena po principu uzajamnog priznanja ovog prava u odnosu na državu iz koje dolazi tražilac besplatne pravne pomoći
Sva navedena lica uživaju pravo na besplatnu pravnu pomoć pod istim uslovima kao i državljani Crne Gore.
Uslov uzajamnosti je ispunjen ako državljani Crne Gore ispunjavaju uslove za priznanje prava na besplatnu pravnu pomoć u zemlji iz koje dolazi tražilac pravne pomoći.
Osnovni uslov za ostvarivanje ovog prava je imovinski status tražioca i njegovog porodičnog domaćinstva koje čine članovi shodno čl.11. Zakona o socijalnoj i dječijoj zaštiti.
Imovinski status se ne dokazuje ako je tražilac zakonom propisanim aktom stekao pravo na materijalno obezbjeđenje porodice ili drugo pravo kojim se dokazuje njegovo imovno stanje u skladu sa Zakonom o socijalnoj i dječijoj zaštiti.
U određivanju imovinskog statusa primjenjuju se kriterijumi sadržani u odredbama Zakona o socijalnoj i dječijoj zaštiti (čl.13, 14, 15, 16, 17, 20, 21) i drugim zakonima kojima se utvrđuje imovinski status (cenzus) tražioca besplatne pravne pomoći.
Pored ostalog u imovinski census ne ulaze sljedeći prihodi i pokretna imovina:
• Svi prihodi i primanja koja se ne smatraju prihodom u smislu važećih propisa, primanja na koja podnosilac zahtjeva i članovi njegovog porodičnog domaćinstva ne plaćaju porez i neoporeziva imovina koja je u vlasništvu podnosioca zahtjeva i članova njegovog porodičnog domaćinstva
• Putnički automobil procijenjene vrijednosti do 20 minimalnih zarada u Crnoj Gori
Rashodi koji obuhvataju izdatke za životne troškove i obaveze kao što su: mjesečna zakupnina za stan u kojem živi podnosilac zahtjeva s članovima porodičnog domaćinstva i ostali nužni troškovi za stanovanje, izdaci za poljoprivredno dobro od kojeg se izdržava, nužni troškovi života podnosioca zahtjeva i članova njegovog porodičnog domaćinstva, kao što su ishrana, redovno školovanje, komunalne usluge, zdravstvene usluge, ogrjev i slično, čine osnov za utvrđivanje prava na besplatnu pravnu pomoć koji cijeni nadležni organ u svakom konkretnom slučaju po principu pravičnosti.
Prilikom utvrđivanja podobnosti za besplatnu pravnu pomoć na osnovu imovnog statusa neće se uzimati u obzir prihod i imovina onih članova porodičnog domaćinstva koji su u postupku za koji je podnesen zahtjev za pravnu pomoć protivna stranka podnosiocu zahtjeva.
Obim pružanja i pružaoci usluga pravne pomoći
Primarna pravna pomoć se pruža u obliku opštih informacija, početnog pravnog savjeta, pravnog savjeta i zastupanja u upravnim stvarima.
Sekundarna pravna pomoć se pruža u obliku pravnog savjeta i zastupanja pred sudovima u Crnoj Gori.
Primarnu pravnu pomoć pružaju:
• advokati
• notari
• nevladine organizacije, sindikati i pravne klinike koje ispunjavaju uslove propisane posebnim aktom na osnovu ovog Zakona
Sekundarnu pravnu pomoć pružaju advokati i notari.
Opšte pravne informacije su načelna uputstva o uređenju određene pravne oblast ii postupku ostvarivanja pojedinačnog prava ili izvršenja pojedinačno utvrđene obaveze.
Početni pravni savjet je obavještenje o pravnom statusu tražioca pravne pomoći i pravnoj materiji u konkretnoj pravnoj stvari, obavezi pokušaja mirnog rješenja spora, načelnim informacijama o postupku, nadležnosti, procesnim pravima i postupku izvršenja odluke u konkretnoj pravnoj stvari.
Pravni savjet je obavještenje o načinu i mogućnostima rješavanja određenog pravnog pitanja u konkretnoj pravnoj stvari.
Sastavljanje pismena kao dio primarne pravne pomoći predstavlja sačinjavanje akta kojim se pokreće upravni postupak, upravni spor, ustavna žalba ili akt kojim se inicira postupak zaštite pred Evropskim sudom za ljudska prava.
Sastavljanje pismena kao dio sekundarne pravne pomoći predstavlja akt kojim se inicira svaki postupak i preduzimaju sve procesne radnje u skladu sa zakonom.
Ako je posebnim zakonom propisano da radnje zastupanja mogu preduzimati i drugi pružaoci pravne pomoći u granicama zakonom propisanih ovlašćenja (primjer u ZPP i zastupanje od strane kvalifikovanog punomoćnika bez naknade. U suprotnom radi se o nadripisarstvu). Ustav Crne Gore takođe ostavlja mogućnost za ovaj oblik pružanja pravne pomoći, odnosno ne ograničava takvu mogućnost.
Nadležni organ (u ovom slučaju prema projekciji to bi bio Sudski savjet ako sudovi odlučuju o pravnoj pomoći i ako se ona dodjeljuje u okviru sudskog budžeta) vodi registar pružalaca pravne pomoći na osnovu prijava koje podnose organizacije koje ispunjavaju uslove propisane Zakonom i podzakonskim aktima. Advokatskoj i notarskoj komori se dostavlja popis njihovih članova koji su podnijeli prijavu nadležnom organu.
Bliže uslove koje moraju ispunjavati organizacije za pružanje pravne pomoći (osim pružalaca su registrovani pri advokatskoj i notarskoj komori), kao i sadržina registra pružalaca pravne pomoći uređuju se posebnim aktom koji donosi Ministarstvo pravde. Registar je javna isprava.
Protiv odluke kojom se odbija zahtjev za upis u registar pružalaca pravne pomoći žalba nije dozvoljena, ali se može pokrenuti upravni spor pred nadležnim sudom.
Organizacija može započeti pružanje usluga besplatne pravne pomoći nakon upisa u registar.
Pružalac primarne pravne pomoći dužan je uputiti korisnika u mogućnost ostvarivanja sekundarne pravne pomoći i pomoći korisniku u postupku podnošenja zahtjeva za utvrđivanje prava na sekundarnu pravnu pomoć (popunjavanje obrasca i podnošenje zahtjeva).
U toku rasprave na radnoj grupi otvoreno je pitanje mogućnosti pružanja usluga besplatne pravne pomoći od strane penzionisanih advokata, notara i nosilaca pravosudnih funkcija. Konačan stav nije zauzet, osim što je ukazano da ove kategorije mogu pružati pravnu pomoć u okviru već ponuđenih rješenja. Ovo pitanje ostaje otvoreno sa aspekta usaglašenosti sa propisima o radu, penzijsko-invalidskom osiguranju i poreskog zakonodavstva.
Postupak za ostvarivanja prava na besplatnu pravnu pomoć
Zahtjev za ostvarivanje prava na pravnu pomoć podnosi se nadležnim organima (sudovima), na propisanom obrascu uz priložene dokaze o ispunjavanju uslova za besplatnu pravnu pomoć (uvjerenje o članovima porodičnog domaćinstva, poreska uvjerenja, dokaz o vlasništvu na nepokretnostima i pokretnoj imovini koja podliježe registraciji). Prilikom pribavljanja ovih uvjerenja podnosilac zahtjeva je oslobođen plaćanja taksi i ostalih dažbina. U pogledu prihoda i imovine podnosilac dostavlja potvrdu o svojim prihodima i prihodima članova porodice u posljednjih šest mjeseci, osim ako u kraćem periodu nijesu nastale promjene koje ga kvalifikuju za ostvarivanje ovog prava.
Podnosilac zahtjeva odgovara za tačnost podataka u ispravama koji nijesu izdali državni organi ili organizacije koje vrše javna ovlašćenja.
Nadležni organ je ovlašćen da vrši provjeru činjenica i sadržine isprava kojima se dokazuje status korisnika pravne pomoći.
Sadržinu obrasca zahtjeva za besplatnu pravnu pomoć propisuje Ministarstvo pravde posebnim aktom.
O pravu na pravnu pomoć odlučuje nadležni organ rješenjem bez odlaganja, a najkasnije u roku od 15 dana od dana podnošenja zahtjeva.
Ako se rješenje donosi za pravnu stvar u kojoj podnosilac zahtjeva ne bi, usljed navedenog roka mogao ostvariti pravo koje je predmet postupka, rješenje se donosi odmah, a najkasnije u roku koji podnosiocu zahtjeva omogućava blagovremeno preduzimanje radnje za ostvarenje prava.
Rješenje o odobrenoj pravnoj pomoći važi do pravnosnažnog okončanja postupka za koju je pravna pomoć odobrena.
U postupku podnošenja zahtjeva i odlučivanja o odobrenju besplatne pravne pomoći primjenjuju se propisi o opštem upravnom postupku. Odluka kojom se odobrava besplatna pravna pomoć pored ostalog mora da sadrži:
• podatke o korisniku besplatne pravne pomoći
• kratak opis pravne stvari i pravnih radnji za koje se pomoć odobrava
• naziv i adresu pružaoca pravne pomoći
Protiv rješenja kojim se odbija zahtjev za pravnu pomoć, podnosilac zahtjeva ima pravo uložiti žalbu neposredno višem sudu u roku od 8 dana od prijema rješenja.
Protiv odluke drugostepenog organa kojom se odbija zahtjev za odobrenje besplatne pravne pomoći može se voditi upravni spor.
Na osnovu pravnosnažne odluke kojom se odobrava besplatna pravna pomoć nadležna služba u organu koji je odobrio pomoć sačinjava uputnicu za korišćenje besplatne pravne pomoći i dostavlja je podnosiocu zahtjeva.
U postupku za ostvarivanje prava na pravnu pomoć po ovom zakonu ne plaćaju se propisane takse.
Kada je korisnik pravne pomoći potpuno ili djelimično uspio s tužbenim zahtjevom kojim mu se dosuđuje neka imovina ili prihod, osim imovine i prihoda koji se prema odredbama ovog zakona izuzimaju, kao i kada su mu dosuđeni troškovi postupka, isti je dužan nadležnom organu povratiti iznos odobrenih troškova besplatne pravne pomoći.
Ako su dosuđeni sudski troškovi u visini propisanoj posebnim tarifama u iznosima većim od onih koji su propisani za besplatnu pravnu pomoć, pružalac usluge besplatne pravne pomoći je dužan da odmah po prijemu odluke o sudskim troškovima o tome obavijesti organ nadležan za pružanje besplatne pravne pomoći. Razlika između isplaćenih stvarnih sudskih troškova i troškova besplatne pravne pomoći čini oporezivi prihod pružaoca usluge, u skladu sa poreskim zakonodavstvom.
U slučaju gubitka spora korisnik nije dužan izvršiti povraćaj sredstava isplaćenih po osnovu učinjenih troškova postupka.
Obaveza vraćanja sredstava besplatne pravne pomoći od strane korisnika postoji uvijek kada se u toku postupka utvrdi da su se finansijske prilike korisnika ili članova njegovog porodičnog domaćinstva bitno izmijenile, tako da je isti u mogućnosti potpuno ili djelimično vratiti beskamatne troškove za pruženu pravnu pomoć (kao npr. nasljedstvo, poklon, promjena posla, dobitak u igrama na sreću), o čemu se donosi posebno rješenje.
Nadležni organ i infrastruktura sistema besplatne pravne pomoći
Nadležni organ za izdavanje odobrenja za korišćenje usluga besplatne pravne pomoći je osnovni sud. Rješenje donosi predsjednik suda mjesno nadležnog za spor u kojem se odobrava besplatna pravna pomoć ili sudija tog organa kojeg odredi predsjednik suda.
Služba pravne pomoći kod nadležnog organa organizuje se u okviru sudske uprave i čine je najmanje jedan stručni saradnik i jedan administrativni izvršilac. Rasporedom poslova u nadležnom organu starješina može odrediti nekog od postojećih saradnika, ako se time ne remeti redovni proced rada u sudu. U protivnom predsjednik nadležnog suda može zahtijevati dodatno angažovanje izvršilaca za ovu svrhu. Obzirom da su ovi poslovi u nadležnosti sudskih institucija, to bi se mjerila i kriterijumi za određivanje postojećih ili angažovanje novih izvršilaca utvrđivali od strane Sudskog savjeta.
Iz pozicije autora ovog teksta nije moguće utvrditi optimalni institucionalni okvir sistema besplatne pravne pomoći po osnovu teritorijalnog ustrojstva, što bi bio jedan od bitnih zadataka radne grupe u kojoj su i predstavnici pravosuđa u širem smislu (sudstvo, advokatura) i Ministarstva pravde Vlade Crne Gore.
Nadzor nad kontrolom kvaliteta u pružanju usluga pravne pomoći
Nadzor nad kontrolom kvaliteta pružanja usluga besplatne pomoći i izvršavanjem Zakona vrši Sudski savjet i Ministarstvo pravde u granicama zakonom propisanih ovlašćenja. U postupku vršenja kontrole kvaliteta učestvuju i predstavnici organizacija koje pružaju usluge besplatne pravne pomoći.
ZAKLJUČAK
Ovaj dokument čini polaznu osnovu za izradu prve verzije zakona i zbog toga je vrlo važno imati početni input od strane članova grupe, kako bi se uobličio prvi tekst radne verzije. Takav pristup je neophodan zbog činjenice da bi eventualne sistemske primjedbe dovele u pitanje čitav tekst zakona.
ANEX
Odredbe Zakona o socijalnoj i dječijoj zaštiti ("Sl. list RCG", br. 78/05 od 22.12.2005)
kojima bi se mogao utvrđivati imovinski cenzus tražioca besplatne pravne pomoći
Poglavlje
1. Materijalno obezbjeđenje porodice
Član 13
Pravo na materijalno obezbjeđenje porodice (u daljem tekstu: materijalno obezbjeđenje) može ostvariti porodica, odnosno član porodice, ako je:
1) nesposoban za rad;
2) sposoban za rad, pod uslovom da je:
- trudnica,
- samohrano lice,
- roditelj koji izdržava maloljetno dijete ili punoljetno dijete nesposobno za rad, kod koga je nesposobnost za rad nastala prije navršene 18 godine života,
- lice koje je završilo školovanje po obrazovnom programu sa prilagođenim izvođenjem i dodatnom stručnom pomoći ili posebnom obrazovnom programu,
- dijete bez roditeljskog staranja do zasnivanja radnog odnosa na neodređeno vrijeme ili na određeno vrijeme duže od šest mjeseci.
Pravo iz stava 1 tačka 2 alineja 3 ovog člana pripada i staraocu, usvojiocu ili licu kome je dijete povjereno na njegu, vaspitanje i osposobljavanje.
Lice iz stava 1 tačka 2 alineja 5 ovog člana može ostvariti pravo na materijalno obezbjeđenje najduže pet godina od dana prestanka smještaja u ustanovu, smještaja u drugu porodicu, odnosno prestanka starateljstva.
Član 14
Pravo na materijalno obezbjeđenje iz člana 13 ovog zakona utvrđuje se u odnosu na prihode i imovinu svih članova porodice, tako da to pravo može ostvariti porodica, odnosno član porodice, pod uslovom da:
1) visina prosječnih mjesečnih prihoda iz prethodnog kvartala ne prelazi osnov za ostvarivanje prava za:
- jednočlanu porodicu 50 €;
- porodicu sa dva člana 60 €;
- porodicu sa tri člana 72 €;
- porodicu sa četiri člana 85 €;
- porodicu sa pet i više članova 95 €.
2) nema u vlasništvu, odnosno ne koristi poslovni prostor;
3) nema u vlasništvu, odnosno ne koristi stan ili stambenu zgradu u gradskom ili prigradskom građevinskom rejonu u obimu većem od:
- jednosobnog stana za jednočlanu porodicu;
- dvosobnog stana za porodicu sa dva ili tri člana;
- trosobnog stana za porodicu sa četiri ili više članova;
4) nema u vlasništvu, odnosno ne koristi poljoprivredno zemljište, odnosno šume u površini većoj od:
- 20 ari za jednočlanu porodicu;
- 30 ari za porodicu sa dva člana;
- 40 ari za porodicu sa tri člana;
- 50 ari za porodicu sa četiri člana;
- 60 ari za porodicu sa pet i više članova;
- ili nema u vlasništvu, odnosno ne koristi drugo zemljište u površini većoj od 2 ha;
5) član porodice nije odbio ponuđeno zaposlenje ili stručno osposobljavanje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, u skladu sa zakonom;
6) članu porodice nije prestao radni odnos izjavom njegove volje, njegovom saglasnošću ili njegovom krivicom, zbog disciplinske ili krivične odgovornosti, osim ako je od prestanka radnog odnosa protekla najmanje jedna godina ili ako je po prestanku radnog odnosa nastupila nesposobnost za rad;
7) član porodice nije ostvario pravo na otpremninu po osnovu prestanka radnog odnosa, u skladu sa zakonom, osim ako je od ostvarivanja prava proteklo najmanje šest mjeseci;
8) član porodice nije otuđio nepokretnu imovinu ili se odrekao prava na nasljeđivanje imovine iz tač. 2, 3 i 4 ovog člana, osim ako je od otuđenja ili odricanja proteklo najmanje tri godine;
9) član porodice nema u vlasništvu pokretnu imovinu, koja prema ocjeni nadležnog centra za socijalni rad ( u daljem tekstu: centar) obezbjeđuje egzistenciju porodice);
10) član porodice nije zaključio ugovor o doživotnom izdržavanju, osim sa centrom.
Član 15
U postupku ostvarivanja prava na materijalno obezbjeđenje, prihodom članova porodice ne smatra se: lična invalidnina ostvarena u skladu sa ovim zakonom; primanja po osnovu nagrade; otpremnina pri odlasku u penziju; jednokratna novčana pomoć; naknada za otklanjanje posljedica od elementarnih nepogoda; primanje po osnovu učeničkog i studenskog standarda; dodatak za djecu; oprema za novorođeno dijete; naknada po osnovu rođenja djeteta za lica koja se nalaze na evidenciji Zavoda za zapošljavanje i redovnog studenta; naknada po osnovu smrti člana porodice; davanje koje se odnosi na obavezu izdržavanja lica koje ne živi u porodici; naknada za lice koje je na evidenciji Zavoda za zapošljavanje, a završilo je školovanje po obrazovnom programu sa prilagođenim izvođenjem i dodatnom stručnom pomoći ili posebnom obrazovnom programu; prihodi članova porodice ostvareni u prethodnom kvartalu po osnovu zarade, naknade zarade i penzije, ako poslije prestanka ostvarivanja tih prihoda podnesu zahtjev centru.
Član 16
Ako lice koje je nesposobno za rad ima srodnika sa kojim ne živi u porodici, a koji je, u skladu sa zakonom, dužan da ga izdržava, kod utvrđivanja prava na materijalno obezbjeđenje prethodno će se utvrditi mogućnost srodnika da pruži izdržavanje, u skladu sa ovim zakonom, ako ta obaveza nije utvrđena odlukom suda.
Srodnik je u mogućnosti da pruži izdržavanje, u smislu stava 1 ovog člana, ako:
- prosječni mjesečni prihodi porodice iz prethodnog kvartala prelaze četvorostruki osnov utvrđen članom 14 stav 1 tačka 1 ovog zakona;
- ima u vlasništvu, odnosno koristi poslovni prostor;,
- ima u vlasništvu, odnosno koristi stan, odnosno stambenu zgradu u gradskom ili prigradskom građevinskom rejonu u obimu većem od dvostrukog obima utvrđenog članom 14 stav 1 tačka 3 ovog zakona;
- ima u vlasništvu, odnosno koristi poljoprivredno zemljište, odnosno šume, odnosno drugo zemljište u površini većoj od četvorostrukog obima utvrđenog članom 14 stav 1 tačka 4 ovog zakona.
Član 17
Pravo na materijalno obezbjeđenje priznaje se na osnovu dokaza i neposrednog uvida u socijalno-ekonomsku situaciju porodice.
U postupku ostvarivanja prava na materijalno obezbjeđenje ovlašćeno lice centra, po službenoj dužnosti, vrši neposredan uvid u socijalno-ekonomsku situaciju porodice i sačinjava socijalnu anamnezu, koja se koristi kao dokaz u postupku.
Član 20
Visina materijalnog obezbjeđenja za porodicu koja nema prihod iznosi mjesečno:
1) za jednočlanu porodicu 50 €;
2) za porodicu sa dva člana 60 €;
3) za porodicu sa tri člana 72 €;
4) za porodicu sa četiri člana 85 €;
5) za porodicu sa pet i više članova 95 €.
Visina materijalnog obezbjeđenja za porodicu koja je ostvarila prihod određuje se u visini razlike iznosa utvrđenog stavom 1 ovog člana i prosječnog mjesečnog prihoda porodice iz predhodnog kvartala.
Za utvrđivanje visine materijalnog obezbjeđenja uzima se broj članova porodice iz člana 13 ovog zakona.
Član 21
Izuzetno od člana 14 ovog zakona, ovlašćeno lice centra može radi ostvarivanja prava na materijalno obezbjeđenje, predložiti da se izvrši neposredan uvid od strane komisije centra.
Translation - English STRUCTURE OF THE LAW ON FREE LEGAL AID
with more detailed explanations
After the initial meeting and the establishment of the Working Group for the developement of the Law on Free Legal Aid, the following phase was established in which we need to analyze some of the regulations in the comparative law and on basis of the noticed differences form a model which would be the most acceptable for the Montenegrin situation, that is the size of the state, as well as data such as: the number of courts, the number of cases before courts, the capacity of court administration, administrative capacities of other public authorities, the number of lawyers and notaries, financial budget capacity, ground configuration and traffic infrastructure, quality of equipment and linkage between institutions, that is, their mutual communication and other circumstances which are determinants for successful system operations.
The structure of preliminary draft Law would cover the following chapters:
• General provisions and definitions (purpose of the law, subject matter of the law, bona fidae principle as regards the subject matter in dispute and access to the judicial institutions and legal aid system.
• Types of legal aid regarding its contents, the procedure it is approved for and the providers of services
• Legal aid beneficiaries, that is persons meeting the qualifications for free legal aid
• Forms of legal aid services provision
• Terms for acquiring the right to free legal aid
• Terms for providing legal aid services and organizations providing such services
• The procedure for approving free legal aid and the authorities competent for decision-making, that is, the infrastructure of the legal aid system at state and local self-government level
• Control of the abuse of legal aid institution, changed circumstances and approved legal aid costs reimbursement
• Supervision over the enforcement of the Law and control of quality in the provision of free legal aid services
GENERAL PROVISIONS
Subject - matter of law
This Law regulates the free legal aid system, the principles it is based on, types of legal aid regarding its contents, procedures it is approved for and providers of services, free legal aid beneficiaries and the terms for acquiring this right, forms of legal aid services provision, organization of free legal aid system and meeting the terms for the organizations providing legal aid services, the procedure for approving the use of right to free legal aid, competence of authorities and services in the decision making and Law enforcement procedure, control of legal aid institution abuse, changed circumstances and reimbursement of approved costs in respect of legal aid and supervision over the enforcement of the Law and the control of quality in the provision of legal aid services.
Purpose of the Law
Free legal aid is the form of exercising the right of a natural person to a fair trial and equal access to justice before courts and other authorities, the costs of which are wholly or partially borne by authorities competent for the implementation of this Law.
The rights and principles established by this law represent the minimum rights that can not be reduced by other laws and regulations.
Beneficiaries and providers of free legal aid services are obliged to proceed in good faith and in a manner which enables a just, lawful and efficient implementation of the Law.
The right to free legal aid does not include the right to waiver of the court fees or administrative fees and other procedural costs, which are exercised in line with other laws.
Meaning of some terms
The right to free legal aid constitutes the authorization of each natural person to seek and receive from the competent authority the exercise of the right to legal aid under the terms prescribed by this Law.
Competent authorities for approval of use of free legal aid are the basic courts in Montenegro, in line with this Law, depending on the territorial jurisdiction of certain courts in a specific case.
Types of legal aid represent the legal framework in which a beneficiary may request his/her right to be met from certain legal aid services providers. Types of legal aid are primary and secondary.
Primary legal aid includes the right of the beneficiary to general legal information, the initial legal advice and the legal advice in a specific legal matter. Primary legal aid also includes representation in administrative matters, Constitutional proceedings and the initial act for the protection of right before the European Court of Human Rights.
Secondary legal aid includes the beneficiary’s right to compose a document for the initiation of judicial proceedings and implementation of procedural actions and the right to representation before courts in Montenegro.
Legal aid forms are legal actions which enable the protection of the right to a fair trial and efficient access to justice for the legal aid beneficiary.
Legal aid petitioner is each person under the competence of public authorities in Montenegro which has a request for the approval of the use of this right.
Legal aid beneficiary is each person who is on the territory of Montenegro and who was approved the use of this right in line with the Law by the competent authority.
Legal aid providers are lawyers, notaries, NGOs, trade unions and legal clinics of law faculties which are authorized to appear as full procedural proxies in all procedures in which the right to legal aid is exercised, in accordance with the procedural laws provisions, depending on the type and form of legal assistance for the provision of which they are authorized by this Law.
Local self-government authority is authorized to independently establish legal aid service for the purpose of providing services in administrative matters on its territory, with the obligation to regulate the manner of organization and funding of this service and the right to get for its budget the funds acquired by costs reimbursement. This legal aid service may be organized for the territory of several local self-government units.
Peaceful dispute resolution measures are actions and procedures used to invite the legal aid beneficiary’s opposing party to solve the arisen dispute by means of an agreement before the procedure held before the competent authority is initiated. These measures are implemented within the primary legal aid and they include instructions to the party on the nature of mediation, peaceful dispute resolution procedure, rights of parties in the mediation procedure and the result of mediation within the meaning of its legal consequences. The mediation offer would be an obligation before the initiation of a dispute before a court for which free legal aid is approved.
Unnecessary conduct of proceedings are actions in which there is no legal interest for the conduct of proceedings, that is, proceedings which are obviously initiated for the purpose of achieving an objective which is in contravention to the principles of honesty and morality, and when the petitioner’s request is incommensurate to the actual chances of success. Unnecessary conduct of proceedings also exists when the material result of the dispute for the party is obviously incommensurate to the amount of costs of using the right to legal aid.
Abuse of the right to legal aid exists if the petitioner has given untrue or incorrect data on meeting the terms referred to in this Law, or if the petitioner has failed to report to the competent authority the change in circumstances during the procedure.
Indigent persons are persons who lack the funds to pay a proxy or certain proxy’s procedural actions, according to their general means and the means of their household members, without endangering their sustenance and their family’s sustenance. The financial means of a person is established on basis of the data that the free legal aid petitioner delivers to the competent authority, as well as on basis of the data obligatorily delivered by all legal and natural persons at the request of the competent authority for the approval of free legal aid.
Household members within the meaning of evaluation of the financial means of the petitioner are persons who are as such envisaged in the Art. 11 of the Law on Social and Child Welfare of Montenegro.
An authorization is an act which invites the legal aid service provider, pursuant to the decision of the competent authority, to perform its obligation.
Cross-boundary disputes are disputes which are conducted by legal aid beneficiaries in legal systems outside Montenegro, and who have acquired the right to legal aid pursuant to this Law and in line with the established international obligations of Montenegro for providing legal assistance beyond its legal system.
Procedures for which the use of legal aid is approved
Legal aid is provided to legal aid beneficiaries in the following procedures in which
their rights and interests guaranteed by the law are exercised and protected.
• administrative procedure,
• administrative dispute,
• misdemeanor procedure,
• civil proceedings,
• noncontentious proceedings,
• enforcement proceedings,
• criminal proceedings, with the exception of ex officio defense in line with the Criminal Procedure Code of Montenegro,
• Constitutional proceedings,
• initiating a procedure for the protection of rights before the European Court of Human Rights,
Exercising the right to legal aid does not refer to:
• commercial causes,
• registration of companies,
• procedure for registering entrepreneurial activity,
• procedure for registering citizen’s associations or foundations,
• procedures before competent tax authorities,
• procedures of obtaining planning permissions and building permits, as well as other legal actions related to construction,
• drawing up private documents and contracts, with the exception of those which are necessary for conducting a procedure for which legal aid is approved.
The competent authority may approve the provision of legal aid by way of exception in cases when that concerns a victim of domestic violence, trafficking in humans victim, victim of another felony or in other justified cases when required so by the interest of fairness.
Free legal aid beneficiaries and the terms they have to meet for exercising this right
Free legal aid beneficiaries may be:
• nationals of Montenegro and other natural persons which are located on the territory of Montenegro.
• stateless persons and asylum seekers in Montenegro
• all natural persons which are not able to meet legal aid costs and which are located on the territory of Montenegro under international protection in line with international standard, and especially legal aid petitioners, refugees, persons under subsidiary protection and temporary protection, trafficking in humans victims and alien children which have been found without parental escort or without a legal guardian.
• persons whose rights are protected by the provisions of international agreements ratified and published in Montenegro or authorized for that under the principle of mutual recognition of this right in relation to the free legal aid petitioner’s state of origin
All said persons enjoy the right to free legal aid under the same terms as nationals of Montenegro.
The condition of reciprocity is met if nationals of Montenegro meet the terms for the recognition of the right to free legal aid in the petitioner’s state of origin.
The basic condition for exercising this right is the petitioner and his/her household’s financial status consisting of members in accordance with the Article 11 of the Law on Social and Child Welfare.
The financial status is not proved if the petitioner has acquired the right to social assistance for the family on basis of an act prescribed by law or another right which proves the petitioner’s financial means in line with the Law on Social and Child Welfare.
In establishing the financial status, criteria are applied which are contained in the provisions of the Law on Social and Child Welfare (Art. 13, 14, 15, 16, 17, 20, 21) and other laws regulating the financial status (census) of the free legal aid petitioner.
Among other things, the financial census does not include the following income and movable property:
• all incomes and receipts which are not considered income within the meaning of valid regulations, receipts to which a petitioner and members of his/her household do not pay taxes and non-taxable property which is owned by the petitioner and members of his/her household
• Passenger vehicle of estimated value of up to 20 minimal wages in Montenegro
Expenditures which include outlays for living costs and obligations such as: monthly rent for an apartment in which the petitioner lives with the household members and other necessary living expenses, outlays for an agricultural holding from which the petitioner makes a living, necessary living expenses of the petitioner and his/her household members, such as food, regular schooling, utilities, medical services, firewood and the alike, constitute a basis for establishing the right to free legal aid, which is established by the competent authority in each specific case under the principle of fairness.
When establishing eligibility for free legal aid on basis of the financial status, the income and property of all household members which are the opposing party to the petitioner in the procedure for which the request for legal aid is submitted will not be taken into consideration.
Scope of provision and legal aid services providers
Primary legal aid is provided in the form of general information, initial legal advice, legal advice and representation in administrative matters.
Secondary legal aid is provided in the form of legal advice and representation before courts in Montenegro.
Primary legal aid is provided by:
• lawyers,
• notaries,
• NGOs, trade unions and legal clinics that meet the terms prescribed by a special act on basis of this Law
Secondary legal aid is provided by lawyers and notaries.
General legal information is tentative instructions on the regulation of certain legal field or the procedure of exercising individual rights or performance of individually established obligation.
Initial legal advice is a notification on the legal status of the legal aid petitioner and the legal matter in a specific legal issue, obligation to attempt to solve the dispute peacefully, tentative information on the procedure, competence, procedural rights and the procedure of enforcing a decision in a specific legal matter.
Legal advice is a notification on the manner and possibilities of solving certain legal issue in a specific legal matter.
Drafting a document as a part of primary legal aid constitutes the development of an act which initiates administrative procedure, administrative dispute, constitutional appeal or an act which initiates the procedure of protection before the European Court of Human Rights.
Drafting a document as a part of secondary legal aid constitutes an act which initiates all procedures and undertakes all procedural actions in line with law.
If a special law prescribes that representation actions may also be undertaken by other legal aid providers within the limits of authorizations as prescribed by the law (example in the Law on Civil Proceedings and representation by a qualified proxy free of charge. Otherwise, it is pettifoggery). The Constitution of Montenegro also leaves a possibility for this form of legal aid provision, that is, it does not restrict such a possibility.
The competent authority (in this case according to the projection that would be the Judicial Council if courts decide on legal aid and if it is granted within the court budget) maintains a register of legal aid providers on basis of applications submitted by organizations that meet the terms prescribed by the Law and bylaws. The Bar Chamber and the Chamber of Notaries are delivered a list of their members that have submitted an application to the competent authority.
More detailed terms that have to be met by organizations for legal aid provision (with the exception of providers registered at the Bar Chamber or Chamber of Notaries), as well as the contents of the legal aid providers register are regulated by a special act that is adopted by the Ministry of Justice. A register is a public document.
An appeal is not allowed against a decision rejecting the request to be entered into the legal aid providers register, but an administrative dispute may be initiated before the competent court.
The organization may initiate the provision of free legal aid services after the entry into the register.
Primary legal aid provider is obliged to inform the beneficiary on the possibility to exercise secondary legal aid and to assist the beneficiary in the procedure of submitting the request for the establishment of the right to secondary legal aid (filling in of forms and submitting requests).
During the discussion that the Working Group has had the question of the possibility to provide free legal aid services by retired lawyers, notaries and judicial office holders was raised. A final attitude was not taken, with the exception of indicating that these categories could provide legal aid within already offered solutions. This issue remains open from the aspect of harmonization with regulations on labor, pension and disability insurance and tax legislation.
The procedure of exercising the right to free legal aid
The request for exercising the right to legal aid is submitted to the competent authorities (courts) on a prescribed form with attached evidence on meeting the terms for free legal aid (certificate on the household members, tax certificates, proof of ownership over real estate and movable property that is subject to registration). While obtaining these certificates, the petitioner is exempted from paying fees and other duties. As regards income and property, the petitioner submits a certificate of his/her income and the income of family members over the past six months, except unless changes have occurred over a shorter period that qualify the petitioner for the exercise of this right.
The petitioner is responsible for the accuracy of data in the documents that were not issued by state authorities or organizations performing public authorizations.
The competent authority is authorized to check the facts and the contents of documents which prove the status of legal aid beneficiary.
Contents of the form for the request for free legal aid are prescribed by the Ministry of Justice by a special act.
The competent authority renders a decision on the right to legal aid by way of a ruling without delay, and at the latest within 15 days as of the day the request was submitted.
If the ruling is made for a legal matter in which the petitioner would not, due to the given deadline, be able to exercise the right which is the subject matter of the procedure, the ruling is made immediately, and at the latest within the deadline that enables the petitioner a timely undertaking of action for the exercise of the right.
The ruling on the approved legal aid is valid until the final completion of the procedure for which legal aid was approved.
Regulations on the general administrative procedure are applied in the procedure of submitting a request and decision making on the approval of free legal aid. Apart from other things, the decision approving free legal aid must contain:
• data on the free legal aid beneficiary,
• a short description of the legal matter and legal actions for which aid is approved,
• name and address of legal aid provider.
The petitioner has the right to file an appeal to the immediately higher court against the ruling rejecting the request for legal aid, within 8 days as of the day of receiving the ruling.
Administrative dispute may be conducted against the decision of a second instance authority rejecting the request for the approval of free legal aid.
On basis of a final decision that approves free legal aid, the competent service within the authority which has approved assistance makes an authorization for the use of free legal aid and delivers it to the petitioner.
In the procedure of exercising the right to legal aid under this law the prescribed fees are not paid.
When a legal aid beneficiary has had full or partial success with the claim which awarded him/her certain property or income, apart from the property and income which are exempted according to the provisions of this law, as well as when he/she is awarded procedural costs, the petitioner is obliged to reimburse to the competent authority the amount of approved free legal aid costs.
If court costs were awarded in the amount prescribed by special fees in the amounts higher than those which are prescribed for free legal aid, the free legal aid service provider is obliged to inform the authority competent for the provision of free legal aid immediately after the receipt of the decision on the court costs. The difference between the actual paid court costs and the costs of free legal aid constitutes a taxable income of the service provider, in accordance with the tax legislation.
In case the dispute is lost the beneficiary is not obliged to reimburse the funds paid out for the incurred procedural costs.
The obligation to reimburse the funds of free legal aid by beneficiaries exists always when it is established during the procedure that the financial situation of the beneficiary or his/her household members have significantly changed, so that the petitioner is able to reimburse fully or partially the interest free costs for the provided legal aid (such as, e.g. inheritance, gift, change of job, gain in games of chance), and a special ruling is made thereon.
Competent authority and infrastructure of the free legal aid system
The competent authority for issuing approvals for the use of free legal aid services is the Basic Court. The ruling is made by the President of the court which has territorial jurisdiction for the dispute in which free legal aid is approved or a judge of that authority which is designated by the Court President.
Legal aid service within the competent authority is organized within the court administration and it consists of at least one expert assistant and one administrative employee. The head of the competent authority may designate one of the existing associates by the working schedule, if that does not disrupt the regular work flow in the court. Otherwise, the president of the competent court may require additional engagement of employees for this purpose. Since these affairs are under the competence of judicial institutions, benchmarks and the criteria for designating the existing or hiring new employees would be established by the Judicial Council.
From the standpoint of the author of these lines, it is not possible to establish the optimum institutional framework of the free legal aid system under territorial structure, which would be one of the important tasks of the Working Group consisting of members of the judiciary in the wider sense (judiciary, private practice of law) and the Ministry of Justice of Montenegro.
Oversight over the control of quality in the provision of legal aid services
Supervision over the control of quality of provision of free legal aid services and the implementation of the Law is carried out by the Judicial Council and the Ministry of Justice within the limits of authorizations as prescribed by the Law. Representatives of organizations which provide free legal aid services participate in the procedure of performing the control of quality.
CONCLUSION
This document constitutes the starting basis for the development of the first version of the law and that is why it is very important to have the initial input by the group members, so as to finalize the first working version text. Such an approach is necessary due to the fact that possible systemic objections could put a challenge to the entire text of the Law.
ANNEX
Provisions of the Law on Social and Child Welfare ("Off. Gazette of RoM," No. 78/05 of 22/12/2005)
which could establish the financial census of free legal aid petitioner.
Chapter
1. Social assistance for the family
Article 13
The right to social assistance for the family (hereinafter: social assistance) may be exercised by the family, or a family member, if the person is:
1) not capable to work;
2) capable to work, under the condition that the person is:
- pregnant,
- supporting oneself,
- maintaining a minor child or a child of age who is not capable to work, and whose incapacity for work occurred before s/he reached 18 years of age,
- has completed education in line with the educational programme with adapted performance and additional professional assistance or a in line with a special educational programme,
- child without parental care until becoming employed for an unlimited term or for an limited term longer than six months.
The right referred to in paragraph 1 item 2 indent 3 of this Article also belongs to the guardian, adopter or to the person the child is entrusted to for care, education and training.
The person referred to in paragraph 1 item 2 indent 5 of this Article may exercise the right to social assistance at the longest for five years as of the cessation of being accommodated in an institution, accommodation in another family, or the cessation of guardianship.
Article 14
The right to social assistance referred to in Article 13 of this Law is established regarding incomes and property of all family members, so that this right may be exercised by the family or family member, under the condition that:
1) the amount of average monthly income from the previous quarter does not exceed the basis for exercising the right for:
- one-member family €50;
- family with two members €60;
- family with three members €72;
- family with four members €85;
- family with five or more members €95.
2) does not own or does not use business premises;
3) does not own or does not use an apartment or an apartment building in town or suburban construction zone which exceeds:
- a one room apartment for a one member family;
- a two room apartment for a family with two or three members;
- a three room apartment for a family with four or more members;
4) does not own or does not use agricultural land or forest of the area exceeding:
- 20 acres for a one member family;
- 30 acres for a two member family;
- 40 acres for a three member family;
- 50 acres for a four member family;
- 60 acres for a family with five or more members;
- or does not own or does not use other land with an area exceeding 2 hectares;
5) family member did not refuse the offered employment or professional training, retraining or additional training, in line with law;
6) family member’s employment did not cease by his/her own will, his/her own consent or his/her own guilt, due to disciplinary or criminal responsibility, unless at least one year has passed since the cessation of employment or if incapacity for work occurred after the cessation of employment;
7) family member did not exercise the right to severance pay by virtue of the cessation of employment, in line with the law, unless at least six months have passed after the exercise of the right;
8) a family member did not misappropriate immovable assets or renounced the right to inheriting property referred to in items 2, 3 and 4 of this Article, unless at least three years have passed as of the misappropriation or renouncing;
9) a family member does not own movable property which provides for the sustenance of the family according to the appraisal of the competent center for social welfare (hereinafter: the Center);
10) family member did not conclude an agreement on maintenance for life, with the exception of such an agreement with the Center.
Article 15
In the procedure of exercising the right to social assistance, the income of family members does not include: personal disability pay exercised in line with this Law; receipts by virtue of reward; indemnity when being retired; one-off financial aid; benefit for rehabilitation of natural disasters consequences; allowance by virtue of high school and college student standard; children’s allowances; accoutrements for a newly born; benefit by virtue of childbirth for persons that are registered with the Unemployment Agency and students with regular status; benefit by virtue of a family member death; allowance related to the obligation of maintaining a person that does not live in the family; benefit for the person which is registered with the Unemployment Agency and which has completed education under the programme with adapted performance and additional professional assistance or under a special educational programme; income of family members received in the previous quarter by virtue of earnings, salaries during leav of absence and pensions, if they submit a request to the Center after the cessation of exercising those incomes.
Article 16
If a person who is not capable for work has a relative with whom s/he does not live in the family, and who is, in line with the law, obliged to maintain him/her, when establishing the right to social assistance, the possibility of the relative to provide maintenance will be previously established, in line with this law, if that obligation has not been established by a court decision.
The relative is able to provide maintenance, within the meaning of paragraph 1 of this Article, if:
- average monthly incomes of the family from the previous quarter exceed the four fold basis established in the Article 14 paragraph 1 item 1 of this Law;
- owns or uses business premises;
- owns or uses an apartment or an apartment building in the town or suburban construction zone in the scope higher than the two fold scope established in Article 14 paragraph 1 item 3 of this Law;
- owns or uses agricultural land or forests or other land with the area that exceeds the four fold scope established in Article 14 paragraph 1 item 4 of this Law.
Article 17
The right to social assistance is acknowledged on basis of evidence and inspection into the social-economic situation of the family.
During the procedure of exercising the right to social assistance, the authorized person of the Center, by virtue of office, inspects the social-economic situation of the family and draws up a social case history which is used as evidence in the procedure.
Article 20
The amount of social assistance for the family without an income is on a monthly level:
1) for a one-member family €50;
2) for a two-member family €60;
3) for a three-member family €72;
4) for a four-member family €85;
5) for a five and more member family €95.
The amount of social assistance for the family which has generated income is established as the sum of the difference in the amount established by the paragraph 1 of this Article and the average monthly income of the family from the previous quarter.
The number of family members referred to in Article 13 of this Law is taken into consideration for establishing the amount of social assistance.
Article 21
By way of exception from Article 14 of this Law, authorized person of the Center may propose that an inspection be conducted by the Center’s Commission for the purpose of exercising the right to social assistance.
- - - - - -
More
Less
Translation education
Master's degree - University of Montenegro, Instutute of Foreign Languages
Experience
Years of experience: 22. Registered at ProZ.com: Apr 2006.
Native in Montenegrin language, fluent in English with intermediate knowledge of Italian.
Seasoned translator/interpreter (consecutive and simultaneous) possessing strong linguistic skills and the ability to self-manage multiple, concurrent writing projects and deadlines.
Areas of expertise include: law (general, contracts, criminal law, law enforcement), military/defence, government/politics, business/commerce, finance, tourism/travel and the EU integration process.
I use Trados Studio Freelance 2017 or Wordfast 5.5 classic, depending on the client's preference.
Excellent writing and analytical ability.
Strong initiative and research skills.
Extensive freelancing experience over the past 15 years: conference, escort, media and whispered interpreting, translation and editing.
Accredited with European Commission’s DG SCIC as of February 2013. Experience in the EU negotiation process, both in Brussels and in Montenegro.
Listed in The Hague Tribunal roster of interpreters.
Sworn court translator and interpreter as of October 2010.
This user has earned KudoZ points by helping other translators with PRO-level terms. Click point total(s) to see term translations provided.
