This site uses cookies.
Some of these cookies are essential to the operation of the site,
while others help to improve your experience by providing insights into how the site is being used.
For more information, please see the ProZ.com privacy policy.
This person has a SecurePRO™ card. Because this person is not a ProZ.com Plus subscriber, to view his or her SecurePRO™ card you must be a ProZ.com Business member or Plus subscriber.
Affiliations
This person is not affiliated with any business or Blue Board record at ProZ.com.
English to Polish: Tristram Shandy General field: Art/Literary Detailed field: Poetry & Literature
Source text - English Chapter 1.I.
I wish either my father or my mother, or indeed both of them, as they were in duty both equally bound to it, had minded what they were about when they begot me; had they duly consider'd how much depended upon what they were then doing;—that not only the production of a rational Being was concerned in it, but that possibly the happy formation and temperature of his body, perhaps his genius and the very cast of his mind;—and, for aught they knew to the contrary, even the fortunes of his whole house might take their turn from the humours and dispositions which were then uppermost;—Had they duly weighed and considered all this, and proceeded accordingly,—I am verily persuaded I should have made a quite different figure in the world, from that in which the reader is likely to see me.—Believe me, good folks, this is not so inconsiderable a thing as many of you may think it;—you have all, I dare say, heard of the animal spirits, as how they are transfused from father to son, &c. &c.—and a great deal to that purpose:—Well, you may take my word, that nine parts in ten of a man's sense or his nonsense, his successes and miscarriages in this world depend upon their motions and activity, and the different tracks and trains you put them into, so that when they are once set a-going, whether right or wrong, 'tis not a half-penny matter,—away they go cluttering like hey-go mad; and by treading the same steps over and over again, they presently make a road of it, as plain and as smooth as a garden-walk, which, when they are once used to, the Devil himself sometimes shall not be able to drive them off it.
Pray my Dear, quoth my mother, have you not forgot to wind up the clock?—Good G..! cried my father, making an exclamation, but taking care to moderate his voice at the same time,—Did ever woman, since the creation of the world, interrupt a man with such a silly question? Pray, what was your father saying?—Nothing.
Chapter 1.II.
—Then, positively, there is nothing in the question that I can see, either good or bad.—Then, let me tell you, Sir, it was a very unseasonable question at least,—because it scattered and dispersed the animal spirits, whose business it was to have escorted and gone hand in hand with the Homunculus, and conducted him safe to the place destined for his reception.
The Homunculus, Sir, in however low and ludicrous a light he may appear, in this age of levity, to the eye of folly or prejudice;—to the eye of reason in scientific research, he stands confess'd—a Being guarded and circumscribed with rights.—The minutest philosophers, who by the bye, have the most enlarged understandings, (their souls being inversely as their enquiries) shew us incontestably, that the Homunculus is created by the same hand,—engender'd in the same course of nature,—endow'd with the same loco-motive powers and
faculties with us:—That he consists as we do, of skin, hair, fat, flesh, veins, arteries, ligaments, nerves, cartilages, bones, marrow, brains, glands, genitals, humours, and articulations;—is a Being of as much activity,—and in all senses of the word, as much and as truly our fellow-creature as my Lord Chancellor of England.—He may be benefitted,—he may be injured,—he may obtain redress; in a word, he has all the claims and rights of humanity, which Tully, Puffendorf, or the best ethick writers allow to arise out of that state and relation.
Now, dear Sir, what if any accident had befallen him in his way alone!—or that through terror of it, natural to so young a traveller, my little Gentleman had got to his journey's end miserably spent;—his muscular strength and virility worn down to a thread;—his own animal spirits ruffled beyond description,—and that in this sad disorder'd state of nerves, he had lain down a prey to sudden starts, or a series of melancholy dreams and fancies, for nine long, long months together.—I tremble to think what a foundation had been laid for a thousand weaknesses both of body and mind, which no skill of the physician or the philosopher could ever afterwards have set thoroughly to rights.
Chapter 1.III.
To my uncle Mr. Toby Shandy do I stand indebted for the preceding anecdote, to whom my father, who was an excellent natural philosopher, and much given to close reasoning upon the smallest matters, had oft, and heavily complained of the injury; but once more particularly, as my uncle Toby well remember'd, upon his observing a most unaccountable obliquity, (as he call'd it) in my manner of setting up my top, and justifying the principles upon which I had done it,—the old gentleman shook his head, and in a tone more expressive by half of sorrow than reproach,—he said his heart all along foreboded, and he saw it verified in this, and from a thousand other observations he had made upon me, That I should neither think nor act like any other man's child:—But alas! continued he, shaking his head a second time, and wiping away a tear which was trickling down his cheeks, My Tristram's misfortunes began nine months before ever he came into the world.
—My mother, who was sitting by, look'd up, but she knew no more than her backside what my father meant,—but my uncle, Mr. Toby Shandy, who had been often informed of the affair,—understood him very well.
Chapter 1.Iv.
I know there are readers in the world, as well as many other good people in it, who are no readers at all,—who find themselves ill at ease, unless they are let into the whole secret from first to last, of every thing which concerns you.
It is in pure compliance with this humour of theirs, and from a backwardness in my nature to disappoint any one soul living, that I have been so very particular already. As my life and opinions are likely to make some noise in the world, and, if I conjecture right, will take in all ranks, professions, and denominations of men whatever,—be no less read than the Pilgrim's Progress itself—and in the end, prove the very thing which Montaigne dreaded his Essays should turn out, that is, a book for a parlour-window;—I find it necessary to consult every one a little in his turn; and therefore must beg pardon for going on a little farther in the same way: For which cause, right glad I am, that I have begun the history of myself in the way I have done; and that I am able to go on, tracing every thing in it, as Horace says, ab Ovo.
Horace, I know, does not recommend this fashion altogether: But that gentleman is speaking only of an epic poem or a tragedy;—(I forget which,) besides, if it was not so, I should beg Mr. Horace's pardon;—for in writing what I have set about, I shall confine myself neither to his rules, nor to any man's rules that ever lived.
To such however as do not choose to go so far back into these things, I can give no better advice than that they skip over the remaining part of this chapter; for I declare before-hand, 'tis wrote only for the curious and inquisitive.
—Shut the door.—
I was begot in the night betwixt the first Sunday and the first Monday in the month of March, in the year of our Lord one thousand seven hundred and eighteen. I am positive I was.—But how I came to be so very particular in my account of a thing which happened before I was born, is owing to another small anecdote known only in our own family, but now made publick for the better clearing up this point.
My father, you must know, who was originally a Turkey merchant, but had left off business for some years, in order to retire to, and die upon, his paternal estate in the county of ——, was, I believe, one of the most regular men in every thing he did, whether 'twas matter of business, or matter of amusement, that ever lived. As a small specimen of this extreme exactness of his, to which he was in truth a slave, he had made it a rule for many years of his life,—on the first Sunday-night of every month throughout the whole year,—as certain as ever the Sunday-night came,—to wind up a large house-clock, which we had standing on the back-stairs head, with his own hands:—And being somewhere between fifty and sixty years of age at the time I have been speaking of,—he had likewise gradually brought some other little family concernments to the same period, in order, as he would often say to my uncle Toby, to get them all out of the way at one time, and be no more plagued and pestered with
It was attended but with one misfortune, which, in a great measure, fell upon myself, and the effects of which I fear I shall carry with me to my grave; namely, that from an unhappy association of ideas, which have no connection in nature, it so fell out at length, that my poor mother could never hear the said clock wound up,—but the thoughts of some other things unavoidably popped into her head—& vice versa:—Which strange combination of ideas, the sagacious Locke, who certainly understood the nature of these things better than most men, affirms to have produced more wry actions than all other sources of prejudice whatsoever.
But this by the bye.
Now it appears by a memorandum in my father's pocket-book, which now lies upon the table, 'That on Lady-day, which was on the 25th of the same month in which I date my geniture,—my father set upon his journey to London, with my eldest brother Bobby, to fix him at Westminster school;' and, as it appears from the same authority, 'That he did not get down to his wife and family till the second week in May following,'—it brings the thing almost to a certainty. However, what follows in the beginning of the next chapter, puts it beyond all possibility of a doubt.
—But pray, Sir, What was your father doing all December, January, and February?—Why, Madam,—he was all that time afflicted with a Sciatica.
Chapter 1.V.
On the fifth day of November, 1718, which to the aera fixed on, was as near nine kalendar months as any husband could in reason have expected,—was I Tristram Shandy, Gentleman, brought forth into this scurvy and disastrous world of ours.—I wish I had been born in the Moon, or in any of the planets, (except Jupiter or Saturn, because I never could bear cold weather) for it could not well have fared worse with me in any of them (though I will not answer for Venus) than it has in this vile, dirty planet of ours,—which, o' my conscience, with reverence be it spoken, I take to be made up of the shreds and clippings of the rest;—not but the planet is well enough, provided a man could be born in it to a great title or to a great estate; or could any how contrive to be called up to public charges, and employments of dignity or power;—but that is not my case;—and therefore every man will speak of the fair as his own market has gone in it;—for which cause I affirm it over again to be one of the vilest worlds that ever was made;—for I can truly say, that from the first hour I drew my breath in it, to this, that I can now scarce draw it at all, for an asthma I got in scating against the wind in Flanders;—I have been the continual sport of what the world calls Fortune; and though I will not wrong her by saying, She has ever made me feel the weight of any great or signal evil;—yet with all the good temper in the world I affirm it of her, that in every stage of my life, and at every turn and corner where she could get fairly at me, the ungracious duchess has pelted me with a set of as pitiful misadventures and cross accidents as ever small Hero sustained.
Chapter 1.VI.
In the beginning of the last chapter, I informed you exactly when I was born; but I did not inform you how. No, that particular was reserved entirely for a chapter by itself;—besides, Sir, as you and I are in a manner perfect strangers to each other, it would not have been proper to have let you into too many circumstances relating to myself all at once.
—You must have a little patience. I have undertaken, you see, to write not only my life, but my opinions also; hoping and expecting that your knowledge of my character, and of what kind of a mortal I am, by the one, would give you a better relish for the other: As you proceed farther with me, the slight acquaintance, which is now beginning betwixt us, will grow into familiarity; and that unless one of us is in fault, will terminate in friendship.—O diem praeclarum!—then nothing which has touched me will be thought trifling in its nature, or tedious in its telling. Therefore, my dear friend and companion, if you should think me somewhat sparing of my narrative on my first setting out—bear with me,—and let me go on, and tell my story my own way:—Or, if I should seem now and then to trifle upon the road,—or should sometimes put on a fool's cap with a bell to it, for a moment or two as we pass along,—don't fly off,—but rather courteously give me credit for a little more wisdom than appears upon my outside;—and as we jog on, either laugh with me, or at me, or in short do any thing,—only keep your temper.
Chapter 1.VII.
In the same village where my father and my mother dwelt, dwelt also a thin, upright, motherly, notable, good old body of a midwife, who with the help of a little plain good sense, and some years full employment in her business, in which she had all along trusted little to her own efforts, and a great deal to those of dame Nature,—had acquired, in her way, no small degree of reputation in the world:—by which word world, need I in this place inform your worship, that I would be understood to mean no more of it, than a small circle described upon the circle of the great world, of four English miles diameter, or thereabouts, of which the cottage where the good old woman lived is supposed to be the centre?—She had been left it seems a widow in great distress, with three or four small children, in her forty-seventh year; and as she was at that time a person of decent carriage,—grave deportment,—a woman moreover of few words and withal an object of compassion, whose distress, and silence under it, called out the louder for a friendly lift: the wife of the parson of the parish was touched with pity; and having often lamented an inconvenience to which her husband's flock had for many years been exposed, inasmuch as there was no such thing as a midwife, of any kind or degree, to be got at, let the case have been never so urgent, within less than six or seven long miles riding; which said seven long miles in dark nights and dismal roads, the country thereabouts being nothing but a deep clay, was almost equal to fourteen; and that in effect was sometimes next to having no midwife at all; it came into her head, that it would be doing as seasonable a kindness to the whole parish, as to the poor creature herself, to get her a little instructed in some of the plain principles of the business, in order to set her up in it. As no woman thereabouts was better qualified to execute the plan she had formed than herself, the gentlewoman very charitably undertook it; and having great influence over the female part of the parish, she found no difficulty in effecting it to the utmost of her wishes. In truth, the parson join'd his interest with his wife's in the whole affair, and in order to do things as they should be, and give the poor soul as good a title by law to practise, as his wife had given by institution,—he cheerfully paid the fees for the ordinary's licence himself, amounting in the whole, to the sum of eighteen shillings and four pence; so that betwixt them both, the good woman was fully invested in the real and corporal possession of her office, together with all its rights, members, and appurtenances whatsoever.
These last words, you must know, were not according to the old form in which such licences, faculties, and powers usually ran, which in like cases had heretofore been granted to the sisterhood. But it was according to a neat Formula of Didius his own devising, who having a particular turn for taking to pieces, and new framing over again all kind of instruments in that way, not only hit upon this dainty amendment, but coaxed many of the old licensed matrons in the neighbourhood, to open their faculties afresh, in order to have this wham-wham of his inserted.
I own I never could envy Didius in these kinds of fancies of his:—But every man to his own taste.—Did not Dr. Kunastrokius, that great man, at his leisure hours, take the greatest delight imaginable in combing of asses tails, and plucking the dead hairs out with his teeth, though he had tweezers always in his pocket? Nay, if you come to that, Sir, have not the wisest of men in all ages, not excepting Solomon himself,—have they not had their Hobby-Horses;—their running horses,—their coins and their cockle-shells, their drums and their trumpets, their fiddles, their pallets,—their maggots and their butterflies?—and so long as a man rides his Hobby-Horse peaceably and quietly along the King's highway, and neither compels you or me to get up behind him,—pray, Sir, what have either you or I to do with it?
Chapter 1.VIII.
—De gustibus non est disputandum;—that is, there is no disputing against Hobby-Horses; and for my part, I seldom do; nor could I with any sort of grace, had I been an enemy to them at the bottom; for happening, at certain intervals and changes of the moon, to be both fidler and painter, according as the fly stings:—Be it known to you, that I keep a couple of pads myself, upon which, in their turns, (nor do I care who knows it) I frequently ride out and take the air;—though sometimes, to my shame be it spoken, I take somewhat longer journies than what a wise man would think altogether right.—But the truth is,—I am not a wise man;—and besides am a mortal of so little consequence in the world, it is not much matter what I do: so I seldom fret or fume at all about it: Nor does it much disturb my rest, when I see such great Lords and tall Personages as hereafter follow;—such, for instance, as my Lord A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, and so on, all of a row, mounted upon their several horses,—some with large stirrups, getting on in a more grave and sober pace;—others on the contrary, tucked up to their very chins, with whips across their mouths, scouring and scampering it away like so many little party-coloured devils astride a mortgage,—and as if some of them were resolved to break their necks.—So much the better—say I to myself;—for in case the worst should happen, the world will make a shift to do excellently well without them; and for the rest,—why—God speed them—e'en let them ride on without opposition from me; for were their lordships unhorsed this very night—'tis ten to one but that many of them would be worse mounted by one half before tomorrow morning.
Not one of these instances therefore can be said to break in upon my rest.—But there is an instance, which I own puts me off my guard, and that is, when I see one born for great actions, and what is still more for his honour, whose nature ever inclines him to good ones;—when I behold such a one, my Lord, like yourself, whose principles and conduct are as generous and noble as his blood, and whom, for that reason, a corrupt world cannot spare one moment;—when I see such a one, my Lord, mounted, though it is but for a minute beyond the time which my love to my country has prescribed to him, and my zeal for his glory wishes,—then, my Lord, I cease to be a philosopher, and in the first transport of an honest impatience, I wish the Hobby-Horse, with all his fraternity, at the Devil.
'My Lord, I maintain this to be a dedication, notwithstanding its singularity in the three great essentials of matter, form and place: I beg, therefore, you will accept it as such, and that you will permit me to lay it, with the most respectful humility, at your Lordship's feet—when you are upon them,—which you can be when you please;—and that is, my Lord, whenever there is occasion for it, and I will add, to the best purposes too. I have the honour to be,
My Lord,
Your Lordship's most obedient,
and most devoted,
and most humble servant,
Tristram Shandy.'
Chapter 1.IX.
I solemnly declare to all mankind, that the above dedication was made for no one Prince, Prelate, Pope, or Potentate,—Duke, Marquis, Earl, Viscount, or Baron, of this, or any other Realm in Christendom;—nor has it yet been hawked about, or offered publicly or privately, directly or indirectly, to any one person or personage, great or small; but is honestly a true Virgin-Dedication untried on, upon any soul living.
I labour this point so particularly, merely to remove any offence or objection which might arise against it from the manner in which I propose to make the most of it;—which is the putting it up fairly to public sale; which I now do.
—Every author has a way of his own in bringing his points to bear;—for my own part, as I hate chaffering and higgling for a few guineas in a dark entry;—I resolved within myself, from the very beginning, to deal squarely and openly with your Great Folks in this affair, and try whether I should not come off the better by it.
If therefore there is any one Duke, Marquis, Earl, Viscount, or Baron, in these his Majesty's dominions, who stands in need of a tight, genteel dedication, and whom the above will suit, (for by the bye, unless it suits in some degree, I will not part with it)—it is much at his service for fifty guineas;—which I am positive is twenty guineas less than it ought to be afforded for, by any man of genius.
My Lord, if you examine it over again, it is far from being a gross piece of daubing, as some dedications are. The design, your Lordship sees, is good,—the colouring transparent,—the drawing not amiss;—or to speak more like a man of science,—and measure my piece in the painter's scale, divided into 20,—I believe, my Lord, the outlines will turn out as 12,—the composition as 9,—the colouring as 6,—the expression 13 and a half,—and the design,—if I may be allowed, my Lord, to understand my own design, and supposing absolute perfection in designing, to be as 20,—I think it cannot well fall short of 19. Besides all this,—there is keeping in it, and the dark strokes in the Hobby-Horse, (which is a secondary figure, and a kind of back-ground to the whole) give great force to the principal lights in your own figure, and make it come off wonderfully;—and besides, there is an air of originality in the tout ensemble.
Be pleased, my good Lord, to order the sum to be paid into the hands of Mr. Dodsley, for the benefit of the author; and in the next edition care shall be taken that this chapter be expunged, and your Lordship's titles, distinctions, arms, and good actions, be placed at the front of the preceding chapter: All which, from the words, De gustibus non est disputandum, and whatever else in this book relates to Hobby-Horses, but no more, shall stand dedicated to your Lordship.—The rest I dedicate to the Moon, who, by the bye, of all the Patrons or Matrons I can think of, has most power to set my book a-going, and make the world run mad after it.
Bright Goddess, If thou art not too busy with Candid and Miss Cunegund's affairs,—take Tristram Shandy's under thy protection also.
Chapter 1.X.
Whatever degree of small merit the act of benignity in favour of the midwife might justly claim, or in whom that claim truly rested,—at first sight seems not very material to this history;—certain however it was, that the gentlewoman, the parson's wife, did run away at that time with the whole of it: And yet, for my life, I cannot help thinking but that the parson himself, though he had not the good fortune to hit upon the design first,—yet, as he heartily concurred in it the moment it was laid before him, and as heartily parted with his money to carry it into execution, had a claim to some share of it,—if not to a full half of whatever honour was due to it.
The world at that time was pleased to determine the matter otherwise.
Lay down the book, and I will allow you half a day to give a probable guess at the grounds of this procedure.
Be it known then, that, for about five years before the date of the midwife's licence, of which you have had so circumstantial an account,—the parson we have to do with had made himself a country-talk by a breach of all decorum, which he had committed against himself, his station, and his office;—and that was in never appearing better, or otherwise mounted, than upon a lean, sorry, jackass of a horse, value about one pound fifteen shillings; who, to shorten all description of him, was full brother to Rosinante, as far as similitude congenial could make him; for he answered his description to a hair-breadth in every thing,—except that I do not remember 'tis any where said, that Rosinante was broken-winded; and that, moreover, Rosinante, as is the happiness of most Spanish horses, fat or lean,—was undoubtedly a horse at all points.
I know very well that the Hero's horse was a horse of chaste deportment, which may have given grounds for the contrary opinion: But it is as certain at the same time that Rosinante's continency (as may be demonstrated from the adventure of the Yanguesian carriers) proceeded from no bodily defect or cause whatsoever, but from the temperance and orderly current of his blood.—And let me tell you, Madam, there is a great deal of very good chastity in the world, in behalf of which you could not say more for your life.
Let that be as it may, as my purpose is to do exact justice to every creature brought upon the stage of this dramatic work,—I could not stifle this distinction in favour of Don Quixote's horse;—in all other points, the parson's horse, I say, was just such another, for he was as lean, and as lank, and as sorry a jade, as Humility herself could have bestrided.
Translation - Polish Rozdział 1.I.
Gdyby tylko mój ojciec lub matka moja, a najlepiej oboje – wszakże było to jednakowo obowiązkiem każdego z nich – pomyśleli lepiej, zanim mnie poczęli; gdyby należycie przemyśleli, jak wiele zależało od tego, co wtedy robili – w grę nie wchodziło jedynie spłodzenie istoty racjonalnej, lecz prawdopodobnie również odpowiednie ukształtowanie jej ciała, może nawet struktury jej umysłu i inteligencji; a także, choć nie zdawali sobie z tego sprawy, losy całego rodu zależały od ich ówczesnych nastrojów. Gdyby więc wszystko to odpowiednio rozważyli i postąpili słusznie wedle rozważań owych, jestem święcie przekonany, że byłbym postacią całkiem odmienną od tej, jakiej obraz może się ukazać czytelnikowi tej książki. Wierzcie mi, dobrzy ludzie, że nie jest to rzecz tak błaha, na jaką wygląda. Słyszeliście wszyscy zapewne, jak mniemam, o substancjach żywotnych, przenoszących się z ojca na syna, etc., etc. – i to z wpływem znaczącym. Uwierzcie mi zatem, że dziewięć na dziesięć części rozsądku i nierozsądku człowieka, jego sukcesy i porażki zależą od ich płynnej natury i różnorakich torów, na których raz ustawione, pędzą przed siebie szalenie, nieważne czy z dobrym, czy ze złym skutkiem. Brnąc wciąż w tym samym kierunku, ucierają szlak gładki i równy niczym alejka w parku, z którego sam diabeł czasem ruszyć ich nie da rady.
– Powiedz mi, mój drogi – rzekła moja matka – czyżbyś nie zapomniał nakręcić zegara?
– Przebóg! – załkał ojciec, próbując zanadto nie wznosić głosu – Czy kiedykolwiek jakaś kobieta, od początków istnienia tego świata, przeszkodziła mężczyźnie równie bzdurnym pytaniem?
– Synu, co tam mówi twój ojciec?
– Nic takiego.
Rozdział 1.II.
Nic też takiego nie mogę się w tym pytaniu dopatrzeć: ani dobrego, ani złego. Pytanie to, drogi Panie, było co najmniej nie na miejscu – rozproszyło substancje żywotne, których zadaniem były opieka i towarzyszenie homunkulusowi w drodze do miejsca mu przeznaczonego.
Homunkulus, szanowny Panie, jakkolwiek nieistotny i śmieszny może się wydawać w świetle wszechobecnych dziś uprzedzeń, szaleństw i lekkomyślności – w świetle nauki i rozsądku jest wszakże istotą chronioną, z własnymi prawami. Filozofowie rzeczy najdrobniejszych, którzy, nawiasem mówiąc, posiadają największe zdolności pojmowania (czyli odwrotnie proporcjonalne do przedmiotu ich badań), udowadniają niezaprzeczalnie, że homunkulus również jest dziełem naszego stwórcy – powstałym w wyniku tych samych procesów naturalnych i obdarowanym tymi samymi możliwościami i zdolnościami ruchowymi jak i my.
On również składa się ze skóry, włosów, tłuszczu, mięśni, żył, arterii, więzadeł, nerwów, chrząstek, kości, szpiku, gruczołów, genitaliów, stawów i temperamentów – jest istotą równie aktywną i nam podobną w każdym tego słowa znaczeniu. Tak samo prawdziwie jak nasz Lord Kanclerz może korzystać z przywilejów - może ulec krzywdom; może uzyskać za nie rekompensatę – mówiąc krótko, posiada wszystkie prawa i przywileje właściwe ludzkości, które według Cycerona, Puffendorfa, czy też innych najlepszych etyków należą się mu z tego właśnie tytułu.
Tak więc, szanowny Panie, co jeśli przytrafiłby mu się wypadek w jego samotnej podróży! Lub przez jej okropności, naturalne dla tak młodego podróżnika, mój mały dżentelmen dotarłby do celu całkiem wymizerowany – jego siła i żwawość zużyte do cna; jego substancje żywotne zmącone nie do opisania; tak oto przez zszargane swoje nerwy łatwo ulegał nagłym przestrachom, złym snom i przywidzeniom przez dziewięć długich, długich miesięcy. Drżę na myśl o fundamentach, jakie w ten sposób wylane zostały pod tysiące słabości i duszy, i ciała, których żaden talent doktorski ani filozoficzny nie mógłby później przywrócić do całkowicie normalnego stanu.
Rozdział 1.III.
Stryjowi mojemu, Panu Toby’emu Shandy, wdzięczny jestem za powyższą anegdotkę; jemu to mój ojciec, który był znakomitym filozofem naturalnym i w szczególe rozważał sprawy nawet najmniejszej wagi, żalił się często na tę udrękę. Pewnego zaś razu szczególnie (jak to dobrze pamiętał wujek Toby) – kiedy obserwując, jak to nazwał, najbardziej ukośny sposób nakręcania bączka – pochwalił moją metodę; pan ojciec potrząsnął głową i rzekł z tonem wyrażającym bardziej smutek niż naganę, że w sercu cały czas przeczuwał, a także miał potwierdzenie w tej sytuacji i tysiącu innych, że nigdy nie będę mówić i myśleć jak dzieci innych ludzi.
– Ale niestety! – mówił dalej, znów potrząsając głową i ocierając z policzka łzę – Nieszczęścia mojego Tristrama zaczęły się dziewięć miesięcy przed jego przyjściem na świat.
Moja matka, która siedziała wtedy obok, podniosła wzrok, ale za nic w świecie nie miała pojęcia, o co mogło ojcu chodzić. Jednak mój wujek, Pan Toby Shandy, który się doskonale na sytuacji znał, zrozumiał ojca bardzo dobrze.
Rozdział 1.IV.
Wiem, że są na tym świecie czytelnicy (jak i również wielu dobrych ludzi, którzy do czytelników nie należą), których ciężko autorowi zadowolić, chyba że zdradzi im od razu co do jednego swoje sekrety i szczegóły, które go dotyczą.
To pod dyktando tego ich kaprysu i mojej niechęci do czynienia komukolwiek zawodu byłem do tej pory tak bardzo dokładny w moim wywodzie. Jako że moje życie i poglądy
najprawdopodobniej zrobią w świecie trochę szumu i, jeśli dobrze przewiduję, przyciągną więcej ludzi wszystkich szczebli, klas i profesji niż same „Wędrówki Pielgrzyma” i w końcu staną się tym, czego Montaigne nie chciał dla swoich „Prób”, czyli książką do przeglądania przy kawie, uważam za konieczne zasięgnąć rady po trochu u każdego, dlatego też muszę przeprosić za cały ten mozół. Jestem rad, że zacząłem historię o sobie tak, jak zacząłem; i że mogę kontynuować, odtwarzając wszystko, jak rzecze Horacy, ab ovo.
Wiem, że Horacy nie zaleca tej metody w każdym przypadku; ten jegomość mówi jedynie o poemacie epickim albo tragedii (nie pamiętam, którym). Nawet jeśli było inaczej, muszę poprosić pana Horacego o wybaczenie – pisząc to, co sobie postanowiłem, nie zamierzam trzymać się jego zasad, ani też zasad żadnego innego człowieka.
Dla tych jednak, którzy nie zamierzają się aż tak dalece zagłębiać, nie mam lepszej rady jak tylko opuścić pozostałą część tego rozdziału; z góry bowiem ostrzegam, że napisałem ją dla ciekawskich i dociekliwych.
-Zamknij drzwi-
Byłem poczęty w nocy pomiędzy pierwszą niedzielą a pierwszym poniedziałkiem miesiąca marca, w roku pańskim tysiąć siedemset osiemnastym. Jestem pewien, że tak było. Jednak szczegółowość w opisie tego, co działo się przed moimi narodzinami, zawdzięczam kolejnej krótkiej anegdotce znanej do tej pory tylko w naszej rodzinie, ale teraz upublicznionej dla lepszego zrozumienia tej sytuacji.
Musisz wiedzieć, drogi Czytelniku, że ojciec mój, który niegdyś był handlarzem tureckich dóbr, ale później zrezygnował z biznesu na kilka lat, by zestarzeć się i spocząć w rodzinnej posiadłości w hrabstwie ***, był, jak sądzę, najbardziej systematycznym człowiekiem na świecie we wszystkim, co robił – nieważne, czy były to sprawy biznesowe, czy rozrywkowe. Drobnym przykładem tej jego ekstremalnej skrupulatności, której był prawdziwym niewolnikiem, jest zasada, jakiej trzymał się przez wiele lat swojego życia – nocą, każdej pierwszej niedzieli miesiąca własnoręcznie nakręcał wielki zegar, który stał u szczytu schodów. Mając wtedy trochę ponad pięćdziesiąt lat, z czasem przeniósł także inne drobne sprawunki rodzinne na ten czas – po to, jak to często mawiał mój wujek Toby, aby wykonać je wszystkie za jednym zamachem i nie zaprzątać sobie nimi głowy przez resztę miesiąca.
Dopełniał swojego obowiązku z jednym tylko uchybieniem, które w wielkim stopniu miało wpływ na mnie i którego efekty, obawiam się, będą prześladować mnie aż do śmierci. Mówię tu o niefortunnym skojarzeniu myśli nie mających swego źródła w naturze, przez które tak się niefortunnie złożyło, że mojej biednej matce za każdym razem, gdy słyszała nakręcanie zegara, do głowy nieuniknienie przychodziły myśli o różnych innych rzeczach, i vice versa. Owa przedziwna kombinacja idei, jak twierdził przenikliwy Locke, który zdecydowanie lepiej niż większość ludzi rozumiał istotę tych zjawisk, miała powodować więcej dewiacji niż wszystkie inne źródła uprzedzeń.
To tak tylko mimochodem.
Otóż w dzienniku mojego ojca, który leży teraz na stole, widnieje informacja, że w dniu Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie, który przypadł na dwudziestego piątego tego samego miesiąca, co moje poczęcie, ojciec wyruszył w podróż do Londynu z moim najstarszym bratem Bobbym, by umieścić go w szkole w Westminster. Jak jest tu również wspomniane, wrócił do swojej żony i rodziny dopiero drugiego tygodnia maja. Rzecz jest więc niemal pewna. A to, co opisuję na początku kolejnego rozdziału, rozwiewa wszelkie wątpliwości.
– Raczy mi Pan powiedzieć, co Pański ojciec robił cały grudzień, styczeń i luty?
– Ależ droga Pani, cały ten czas cierpiał na korzonki!
Rozdział 1.V.
Piątego dnia listopada roku tysiąc siedemset osiemnastego, który każdy rozsądny małżonek określiłby jako datę prawie równą dziewięciu miesiącom kalendarzowym, ja, jaśnie pan Tristram Shandy, zostałem sprowadzony na ten podły i zgubny padół. Szkoda, że nie urodziłem się na Księżycu, albo jakiejkolwiek innej planecie (poza Jowiszem i Saturnem, ponieważ nie zniósłbym chłodu), gdyż nie mogłoby być ze mną gorzej na żadnej z nich (nie wiem, jak byłoby z Wenus), niż było na naszej nikczemnej, brudnej planecie, która, z całym szacunkiem i w zgodzie z sumieniem, złożona jest z kawałków i odłamków reszty planet. Sama nie jest taka zła, pod warunkiem, że człowiek rodzi się w dobrej rodzinie albo w wielkim majątku, albo da radę w jakiś sposób żyć na garnuszku państwa lub zatrudnić się na wysokim stanowisku. W moim przypadku było jednak inaczej, a jako że każdy chwali targ zależnie od utargu, ja jeszcze raz podkreślę, że jest to świat najpodjelszy ze wszystkich. Mogę z czystym sumieniem powiedzieć, że od kiedy wziąłem swój pierwszy oddech, aż po dziś dzień, gdy nie mogę już oddechu zaczerpnąć prawie wcale z powodu astmy, jakiej nabawiłem się jeżdząc pod wiatr na łyżwach we Flandrii, byłem zabawką w rękach tego, co nazywamy Fortuną. Nie chcę jej ubliżać, mówiąc, że zesłała na mnie brzemię jakiejś wielkiej tragedii, jednak przy całej dobrej woli muszę stwierdzić, że na każdym etapie mojego życia, w każdym momencie i miejscu, gdzie mogła mnie dopaść, nielitościwa Pani zasypywała mnie wszelkimi żałosnymi wypadkami i nieszczęściami, jakich mały Bohater mógł doświadczyć.
Rozdział 1.VI.
Na początku poprzedniego rozdziału powiedziałem, kiedy dokładnie się urodziłem. Nie powiedziałem jednak, jak to się odbyło. Ta informacja wymaga całego nowego rozdziału. Poza tym, mości Panie, jesteśmy dla siebie w pewnym stopniu nieznajomymi – nie byłoby więc przyzwoitym zezwalać Ci na wgląd w zbyt wiele szczegółów dotyczących mojej osoby.
Musisz uzbroić się w odrobinę cierpliwości. Postanowiłem, jak rozumiesz, pisać nie tylko o swoim życiu, ale również o poglądach – w nadziei, że wiedza o moim charakterze i o tym, jakim jestem człowiekiem, pozwoli ci bardziej docenić jedno przez wzgląd na drugie, i odwrotnie. W miarę jak historia będzie się rozwijać, ta luźna znajomość, która zaczyna się między nami zawiązywać, przeistoczy się w zażyłość. Ta z kolei, jeśli żaden z nas nie zawini, zakończy się przyjaźnią, a wtedy – o diem praeclarum! – nic, co by mnie dotyczyło, nie będzie uznane za błahe w swej istocie ani nudne w swoim przedstawieniu. Dlatego też, mój drogi przyjacielu i towarzyszu, jeśli uznałbyś, że jestem na początku nieco oszczędny w swoim opowiadaniu, wytrzymaj i daj mi opowiedzieć tę historię na mój własny sposób. Albo też, jeżeli tu i ówdzie przynudzałbym trochę albo czasem wkładał czapkę błazna z dzwoneczkiem – nie uciekaj, tylko dobrodusznie zaufaj, że trochę jestem mądrzejszy niż mogę się z zewnątrz wydawać; i pędząc ze mną dalej, śmiej się ze mną lub ze mnie, rób cokolwiek – tylko nie trać zapału.
Rozdział 1.VII.
W tej samej wiosce, gdzie mieszkali moi rodzice, mieszkała też szczupła, opiekuńcza, zacna, stara, dobra położna, która z pomocą odrobiny chłopskiego rozumu i iluś lat doświadczenia w zawodzie, przy którym zawierzała nie tyle wysiłkom swoim, co tym matki natury, zyskała niemałe poważanie w świecie – mówiąc świat, nie muszę chyba Jaśnie Ekscelencji wyjaśniać, mam na myśli niewiele więcej, niż niewielkie kółko wpisane w koło wielkiego świata, takie o średnicy czterech mil angielskich, którego centrum była chatka zamieszkana przez tę dobrą staruszkę? Owdowiawszy w wieku 47 lat, wydawała się żyć w wielkiej udręce, z ciężarem wychowania trojga albo czworga małych dzieci; była kobietą przyzwoitą i wielce poważną, a jej powściągliwość przy tej trudnej sytuacji wzbudzała w ludziach współczucie i chęć wyciągnięcia pomocnej dłoni. Jedną z osób głęboko przejętych losami kobiety była żona pastora. Często lamentowała nad udrękami owieczek swojego męża, które nie miały dostępu do kogoś takiego jak położna w wypadkach nawet najpilniejszych, gdyż najbliższa mieszkała sześć albo siedem nawet mil drogi od wioski, które równoważne były czternastu, jeśli wziąć pod uwagę jazdę nocą przez trudne, błotniste drogi, które ją otaczały. Było to prawie tak, jakby tej położnej nie było wcale. Tak więc żonie pastora przyszło na myśl, że wyświadczyłaby wielką przysługę zarówno całej parafii, jak i samej biednej kobiecinie, gdyby przyuczyła ją podstaw kierowania swoim biznesem i zapewniła jej pewną pozycję. Ponieważ żadna inna kobieta nie była lepiej przygotowana do wykonania tego planu, szanowna dama z wielką łaskawością sama się za niego wzięła. Ciesząc się ogromnym wpływem na żeńską część parafii, nie miała większego trudu z jego urzeczywistnieniem w najmniejszych nawet szczegółach. Niemała była w tym również zasługa samego pastora, który zadbał, by wszystko było wykonane jak należy, i dał biednej duszyczce prawo do wykonania zawodu tak, jak jego żona dała wedle zwyczaju. Chętnie pokrył wszystkie koszty tej licencji, które w sumie wyniosły osiemnaście szylingów i cztery pensy. Tak więc dzięki tej dwójce, poczciwa wdowa była oficjalnie już posiadaczką swojego urzędu, razem z jego wszystkimi prawami, metodami i akcesoriami.
Musisz wiedzieć, że było to częścią starej formuły, wedle której takie licencje, upoważnienia i prawa były przyznawane – dotychczas leżało to w gestii wspólnoty kobiet. Zgadzało się to jednak ze zgrabną formułą stworzoną przez Didiusza, który nad wyraz lubował się w rozbieraniu wszelkich przepisów na części i ponownym ich składaniu. Poprawka ta była nie tylko gustowna, lecz także nakłoniła wiele kobiet z okolicy, by ponownie rozpoczęły pracę w swoim fachu i urzeczywistniły w ten sposób didiuszowy wymysł.
Przyznaję, że nigdy nie zazdrościłem Didiuszowi tych jego kaprysów, no ale o gustach się nie dyskutuje. Czyż to nie wspaniały dr Kunastrokiusz w swym wolnym czasie z wielką rozkoszą rozczesywał ośle ogony i wyrywał z nich martwe włosy własnymi zębami, mimo że cały czas miał w kieszeni pęsetę? Gdy się nad tym zastanowić, drogi Panie, czy najświatlejsi mężowie wszystkich epok, nie wyłączając samego Salomona, nie mieli swoich koników? Galopujących koników, swoich monet i odznak pielgrzyma, swoich bębnów i trąbek, swoich skrzypiec, swoich grzechotek, swoich robaków i motyli? Tak długo, jak człowiek jedzie swoim konikiem przez królewski trakt, nie wadząc nikomu i nie każąc usiąść za nim w siodle – powiedz, Panie, co mnie albo tobie do tego?
Rozdział 1.VIII.
De gustibus non est disputandum – znaczy to, że nie należy spierać się o koniki. Ja robię to rzadko; nie mógłbym też tego robić nawet gdybym był ich zaciekłym przeciwnikiem, gdyż sam od czasu do czasu, w zależności od faz księżyca i od tego, jak mi w duszy zagra, param się malarstwem i grywam na skrzypcach. Wiedz, że sam posiadam kilka siodeł, na których po kolei, nie zważając na to, co myślą inni, odbywam przejażdżki. Czasami, przyznaję ze wstydem, moje eskapady są odrobinę dłuższe niż rozsądny człowiek uznałby za właściwe. Ale prawda jest taka – ja rozsądnym człowiekiem nie jestem; jestem za to śmiertelnikiem, który ma tak mały wpływ na ten świat, że to, co robię, niezbyt się liczy. Tak więc rzadko świat mnie frasuje, czy też wprowadza w furię. Nie mąci też mojego spokoju widok tak znakomitych panów i osobistości jak wymienieni poniżej, na przykład moi lordowie A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, i tak dalej, wszyscy w rzędzie, dosiadający swoich koników: niektórzy, ze stopami w dużych strzemionach, jadą z powagą i spokojem; inni zupełnie odwrotnie, zawinięci po samą brodę, z batogiem w zębach, pędzą niczym pstrokate czarty, okrakiem na pożyczce, jakby niektórzy z nich celowo mknęli na złamanie karku. Może tak i lepiej, myślę sobie – gdyby miało stać się najgorsze, świat świetnie sobie bez nich poradzi. A co do reszty, to krzyż na drogę, niech jadą bez żadnych sprzeciwów z mojej strony. Bo gdyby każdy z szanownych lordów miał być tej nocy wysadzony z konia, dziesięć do jednego, że wielu z nich jeszcze przed rankiem dosiadałoby tych znacznie gorszych.
Żadna więc z wymienionych sytuacji nie zaburzyła mojego spokoju; ale jest jedna, która, przyznaję, wytrąca mnie z równowagi: a mianowicie gdy widzę kogoś stworzonego do wielkich rzeczy i, co jeszcze lepiej o nim świadczy, którego natura wymusza na nim tylko dobre uczynki – kiedy widzę kogoś takiego, podobnego Tobie, mój Panie, którego zasady i maniery są tak wielkoduszne i szlachetne jak twoja krew i któremu właśnie z tego powodu zdeprawowany świat nie daje ani chwili spokoju – kiedy takiego widzę, mój Panie, na koniku, choćby nawet minutę dłużej niż pozwala na to moja miłość do ojczyzny i niż ochoczość przysparza mu
chwały – wtedy, Panie, przestaję być filozofem i w pierwszym przejawie szczerego zniecierpliwienia życzę konikowi i jego całej braci, żeby go diabli wzięli.
„Szanowny Panie, traktuj to proszę jako dedykację, nie zważając na osobliwości, z jakimi przedstawiam trzy zasadnicze elementy: treść, formę i miejsce. Błagam więc, abyś zaakceptował ją jako taką i pozwolił mi, z pełną szacunku uniżonością, złożyć ją u Twych stóp – gdy na nich stoisz, czyli kiedy tylko chcesz, a także kiedy tylko będzie ku temu okazja i, muszę dodać, również z najlepszymi intencjami. Mam zaszczyt być,
O Panie,
Waszej eskcelencji najbardziej uniżonym
I najoddańszym,
I najpokorniejszym sługą,
Tristram Shandy.”
Rozdział 1. IX.
Uroczyście oświadczam całej ludzkości, że powyższa dedykacja nie była napisana dla żadnego księcia, papieża, prałata, czy potentata; diuka, markiza, hrabiego, wicehrabiego, czy barona tego, ani żadnego innego królestwa w chrześcijańskim świecie; nie była też sprzedawana ani oferowana nikomu, prywatnie czy publicznie, bezpośrednio czy pośrednio, żadnej osobie czy osobistości, wielkiej czy małej – jest to prawdziwie dziewicza dedykacja, niewypróbowana jeszcze na nikim.
Rozwodzę się nad tym tak długo tylko po to, żeby uniknąć wszelkiej obrazy lub sprzeciwu, które mogą pojawić się ze względu na sposób, w jaki zamierzam najwięcej z niej wycisnąć, czyli wystawić ją na publiczną sprzedaż, co właśnie teraz robię.
Każdy autor ma swój własny sposób na uzyskanie zamierzonych rezultatów – ja, dla przykładu, jako że nienawidzę targowania się w ciemno o kilka gwinei, zdecydowałem się obejść z wami, moi Drodzy, prosto i otwarcie i zobaczyć, czy przypadkiem lepiej na tym nie wyjdę.
Jeśli jest więc na tych ziemiach naszej Królewskiej Mości jakiś diuk, markiz, hrabia, wicehrabia albo baron, który jest w potrzebiej zwięzłej i zgrabnej dedykacji i któremu powyższa będzie odpowiadać (notabene, jeśli nie pasuje choć odrobinę, nie oddam jej), może on jak najbardziej nabyć ją w cenie pięćdziesięciu gwinei, co – jak jestem skłonny przypuszczać – jest kwotą o dwadzieścia gwinei mniejszą niż ta, na jaką każdy światły człowiek mógłby sobie pozwolić.
Mój Lordzie, patrząc na nią raz jeszcze dostrzeżesz, że jest daleka od niektórych dedykacji, które są po prostu obrzydliwymi maziajami. Konstrukcja, wasza wysokość przyzna, jest dobra,
koloryt przejrzysty, kreska nienajgorsza; albo – podchodząc do tego bardziej naukowo i oceniając moje dzieło tak, jak to robią malarze, w skali dwudziestopunktowej – sądzę, mój lordzie, że zarys dostanie 12, kompozycja 9, koloryt 6, ekspresja 13 i pół, a konstrukcja – jeśli mogę się tak wyrazić, mój Panie, o swoim własnym projekcie i założyć, że perfekcja otrzymałaby 20 – prawdopodobnie mocne 19. Poza tym wszystkim, w moim dziele jest pewna spójność, a konik (który jest figurą drugoplanową, w pewien sposób tłem całości) oddany jest mocniejszymi pociągnięciami pędzla, co rozświetla Twoją, Panie, postać, i wspaniale ją uwydatnia. Jest też pewna oryginalność w tout ensemble.
Racz więc, mój dobry Panie, zlecić przekazanie odpowiedniej kwoty na ręce pana Dodsleya, z przeznaczeniem dla autora. Wtedy dołoży się wszelkich starań, by rozdział ten został w kolejnym wydaniu usunięty, a tytuły, godności, odznaczenia i lordowskie zasługi umieszczone na początku rozdziału poprzedniego, w którym wszystko, począwszy od słów De gustibus non est disputandum, a także wszystkie w tej książce odniesienia do koników, lecz nic więcej, będzie dedykowane waszej lordowskiej mości. Resztę dedykuję księżycowi, który nawiasem mówiąć, ze wszystkich patronów i patronek, jakie przychodzą mi do głowy, ma największą moc uczynienia mojej książki czytaną i sprawić może, że świat oszaleje na jej punkcie.
Białe Bóstwo, jeśli nie jesteś zbytnio zajęte sprawami Kandyda i Panny Kunegundy, weź pod swą opiekę także tę Tristrama Shandy’ego.
Rozdział 1.X.
Jakie to zalety może mieć dobry uczynek wobec położnej lub kto za ten uczynek miałby zebrać pochwały, na pierwszy rzut oka wydaje się być nieistotne w kontekście tej opowieści. Było jednak pewne, że to żona pastora zgarnęła wtedy wszystkie laury. Nie mogę się jednak oprzeć wrażeniu, że sam pastor – mimo że los łaskawy nie dał mu być pierwszym, który wpadł na ten pomysł; który zgodził się jednak ochoczo i bez zastanowienia; i który równie ochoczo rozstał się ze swoimi pieniędzmi, by plan ten wykonać – zasłużył na część, jeśli nie na pełną połowę zasłużonej chwały.
Świat w tamtym czasie z radością zorganizował sprawę inaczej.
Teraz odłóż książkę, a ja dam ci pół dnia, żebyś mógł odgadnąć ewentualne przyczyny takiego obrotu spraw.
Niech będzie jasnym więc, że pięć lat przed otrzymaniem przez położną licencji, z którego to wydarzenia zdałem Ci szczegółową relację, wspomniany pastor znalazł się na językach całej wioski przez pogwałcenie dobrych obyczajów, plamiąc swoje dobre imię i imię swojego urzędu. Pastor, który nie dosiadał niczego innego niż wychudzonej, żałosnej szkapy wartej około funta i piętnastu szylingów; który (by skrócić opis) był rodzonym bratem Rozynanta, przynajmniej jak to można było sądzić po podobieństwie, gdyż w każdej drobnostce odpowiadał jego opisowi, może poza tym, że Rozynant miał dychawicę, a także, co było
szczęściem wszystkich hiszpańskich koni, grubych czy chudych – był niewątpliwie koniem w całej rozciągłości.
Wiem dobrze, że koń naszego bohatera dobrze się prowadził, co mogło dawać podstawy do przeciwnych wniosków. Jest jednak pewnym, że czystość Rozynanta (jak jest to widoczne na przykładzie przygody z poganiaczami mułów z Yanguas) nie wynikała z żadnych cielesnych defektów, lecz z temperatury i miarowego przewpływu krwi. I pozwól mi rzec, droga Pani, że na świecie wiele jest rodzajów porządnej czystości, na temat których więcej za żadne skarby nie możnaby było powiedzieć.
Niech więc tak będzie (jako że celem moim jest uczynić zadość każdemu stworzeniu pojawiającemu się w tym dramatycznym dziele), że nie wstrzymałem się od podkreślenia tej przewagi Don Kichotowskiego rumaka – jednak pod każdym innym względem koń pastora, śmiem twierdzić, stanowił jego dokładne odbicie, gdyż był tak chudą, mizerną i pożałowania godną szkapą, że sama Pokora mogłaby go dosiadać.
More
Less
Translation education
Master's degree - Uniwersytet Jagielloński
Experience
Years of experience: 9. Registered at ProZ.com: Nov 2017.
Portfolio